tv, tv-serie, atypical, autisme, netflix

Netflixserie Atypical: een stereotiepe weergave van autisme?

Misschien heb je Atypical inmiddels al gezien en wil je weten hoe realistisch de weergave van autisme eigenlijk was. Of twijfel je of je wil gaan kijken, omdat je zelf autisme hebt, maar je bang bent dat het het zoveelste stereotiepe personage is dat je gaat zien. Wat veel mensen misschien niet over me weten is dat ik afgestudeerd film- en televisiewetenschapper ben. Tijdens mijn studie heb ik onderzoek gedaan naar representatie en beeldvorming (van autisme). Daarnaast heb ik natuurlijk zelf autisme en kijk ik ook vanuit dat oogpunt naar de serie. Het is niet mijn bedoeling om de serie af te kraken of op te hemelen, maar om een genuanceerde analyse te geven, waarna je zelf kunt beslissen of je de serie gaat kijken (als je dat niet al gedaan had) en op welke manier je dan naar het personage Sam kijkt.

Het eerste seizoen van Atypical is sinds 11 augustus 2017 beschikbaar op Netflix en bestaat uit acht afleveringen. De serie gaat over de achttienjarige, autistische Sam die minder afhankelijk wil zijn van zijn omgeving en als onderdeel daarvan op zoek gaat naar een vriendin.

De theorie achter stereotypes

In mijn scriptie over de representatie van autisme in fictiefilms, gebruikte ik onder andere de theorie van Stuart Hall. Deze cultuurtheorist en socioloog deed veel onderzoek naar representatie en stereotypes. We gebruiken types om betekenis te kunnen geven aan de wereld. We hebben het nodig om te kunnen categoriseren en bepaalde eigenschappen te kunnen relateren aan een bepaalde rol (de moeder, de sporter, de autist). Stereotypes doen dit echter vaak op een negatieve manier. Ze reduceren de eigenschappen van een persoon tot een aantal overdreven kenmerken, die statisch zijn. Op basis hiervan kan iemand ook uitgesloten worden, doordat er een verschil ontstaat tussen hoe het onderwerp is en hoe het in de media weergegeven wordt.

Stereotiepe representatie van autisme kan invloed hebben op een autistische individu als die beeldvorming op hem/haar geprojecteerd wordt

Een fictieve weergave van autisme zal dus altijd iets stereotypisch hebben, zodat we weten dat we naar iemand met autisme kijken. Door de stereotypes kunnen we wat we zien relateren aan de informatie die we hebben over autisme. Die beeldvorming kan invloed hebben op een autistische persoon als individu als die representatie op hem/haar geprojecteerd wordt. Bijvoorbeeld: ‘Aan jou zie je niks, dan ben je vast ook niet zo autistisch.’ Daarbij wordt vaak vergeten dat we op beeld vaak geen kijkje in het hoofd van het personage krijgen. Het autisme moet dus duidelijk gemaakt worden door wat het personage zegt en doet, om te begrijpen dat het hier om autisme gaat. Het zal dus vaak zichtbaarder zijn dan bij iemand met autisme die we in het dagelijks leven tegenkomen.

Stereotypes in Atypical

In Atypical is dat heel duidelijk aan de orde. Écht in contact komen met Sam gaat maar moeizaam. Werkelijk alles wat hij zegt is ongepast, of ongemakkelijk, of letterlijk opgevat. Als je bedenkt dat Sam op een gewone middelbare school zit en dus een normale intelligentie heeft, zou je verwachten dat hij de mogelijkheid gehad heeft om hier gedurende zijn leven het een en ander in te leren.

Diversiteit binnen autisme

In fictie-uitingen wordt autisme meestal weergegeven in de vorm van een witte, heteroseksuele man. Atypical voldoet dus aan dit stereotype. Nou wordt autisme ook meer gediagnosticeerd bij mannen dan bij vrouwen (wat niet per se wil zeggen dat het meer voorkomt onder mannen), waardoor we in het echte leven ook sneller een man met autisme tegen het lijf zullen lopen. Maar als we het hebben over diversiteit, kan er onder mensen met autisme in fictie-uitingen wel wat meer diversiteit weergegeven worden.

De rollen van de familieleden rondom Sam zijn redelijk stereotypisch in de beeldvorming over autisme:

  • De overbezorgde moeder die het beste wil voor haar kind en haar kind koste wat kost wil beschermen tegen de boze buitenwereld.
  • De vader die zich schaamt voor het autisme en niet weet hoe hij verbinding moet leggen met zijn zoon.
  • Het kind zonder autisme in het gezin dat zich onzichtbaar voelt en zich altijd aan moet passen aan haar broer met autisme.

Maar het geeft wel goed weer wat het effect is van een kind met autisme op een gezin.

Volgens de schrijver van dit artikel roept Atypical een nieuw stereotype in het leven, namelijk dat mannen met autisme vrouwen slecht behandelen, én daar niks aan kunnen doen. Terwijl autisme geen excuus is om een ander persoon te slaan of op te sluiten in een kast.

Doorbroken stereotypes in Atypical

De serie bevat dus een aantal stereotiepe elementen, maar ook wat die het stereotype doorbreken.

In fictiefilms over autisme zie je vaak dat het personage met autisme afgezet wordt tegen ‘normale’ mensen, zodat het autisme extra opvalt. In het geval van Atypical geldt dat deels. De andere personages hebben geen autisme, maar hebben wel allemaal hun eigen problemen. Die problemen lijken wel (indirect) allemaal door het autisme van Sam te komen.

Bij het weergeven van autisme is er vaak een fascinatie voor intelligentie. Het personage is óf verstandelijk beperkt, óf is een savant. Sam is geen van beide. Hij zit op een normale high school en heeft een bijbaantje.

Atypical toont dat mensen met autisme wel interesse hebben in het maken van contact en in het hebben van een liefdesrelatie, maar dat ze vooral niet goed weten hoe.

Stereotypes doorbreken

Stereotypes zijn nooit helemaal te vermijden, maar er zijn een paar manieren om ze zoveel mogelijk te reduceren.

Een veelgehoorde kritiek van mensen met autisme op de serie was dat er geen mensen met autisme zijn geconsulteerd in het maakproces. Dat in gedachten houdend, vind ik het best knap van de makers dat ze het autisme van Sam op deze manier weergegeven hebben. Maar mensen met ervaring consulteren zou de beleving waarschijnlijk nog realistischer en genuanceerder hebben gemaakt.

Wat ook een goede manier is om stereotypes te vermijden, is om meerdere personages met autisme naast elkaar te zetten, waaruit blijkt dat niet iedereen met autisme hetzelfde is. Er is in Atypical één ander autistisch personage: Christopher. Deze rol wordt gespeeld door iemand die in het echte leven autisme heeft.

Bij het bekijken van Atypical moet je je vooral bedenken dat je kijkt naar één persoon met autisme, die is vormgegeven volgens de conventies van fictie, zodat het makkelijk wegkijkt. In die zin is het personage Sam een vrij realistische weergave van hoe een hoogfunctionerend persoon met autisme zou kunnen zijn. Maar niet álle mensen met autisme en een normale intelligentie zijn zo.

11 gedachten over “Netflixserie Atypical: een stereotiepe weergave van autisme?”

  1. Grappig dat je een artikel heb geschreven over deze serie. Vlak nadat ik de diagnose ASS kreeg, kwam ik op facebook tegen dat deze serie er aan kwam. Ik was wel erg benieuwd hoe ze dit gingen aanpakken, maar zoals de meeste denk ik vinden minder vanwege het typische wat ze dan gebruiken. Op zich lijkt het me nog interessant om deze serie te kijken, maar gewoon voor de fun en vooral om het niet te serieus te nemen, het is fictie/entertainment 🙂

    Beantwoorden
    • Precies, je hoeft je er niet in te herkennen om het een leuke serie te kunnen vinden. De humor (het letterlijke en de woordgrapjes) herken ik bijvoorbeeld niet echt bij mezelf, maar ik kan er wel hard om lachen.

      Beantwoorden
  2. Wij (inclusief onze bovengemiddeld begaafde zoon met autisme) vonden het een tamelijk flauwe en irritante serie, wij vonden het autisme ook niet herkenbaar. Hier en daar is er wat gegrabbeld in eventuele kenmerken die te pas en vooral te onpas in scenes gebruikt werden. Inderdaad alweer een teleurstelling, autisme als amusement…het zou verboden moeten worden.

    Beantwoorden

Plaats een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Ga naar de inhoud