Ik denk dat ik de afgelopen weken zeker tien keer de vraag heb gekregen wat ik van de serie The Good Doctor vind. Na het bekijken van vier afleveringen vind ik dat ik daar wel een goed onderbouwd antwoord op kan geven. De serie wordt uitgezonden op RTL4, en is hier op dvd te vinden. De eerste aflevering trok in Nederland 1 miljoen kijkers en in Amerika is het één van de best bekeken shows op het moment!

The Good Doctor – het verhaal

Shaun Murphy (gespeeld door Freddie Highmore) is een jonge chirurg en is een autistische savant. Onder andere door zijn fotografische geheugen kan hij medische mysteries oplossen en zo mensenlevens redden. De directie van het ziekenhuis waar hij naar overgeplaatst wordt is sceptisch om hem aan te nemen, vanwege zijn beperkingen in de communicatie en het empathisch vermogen (een onderdeel van het vak is immers ook om patiënten op hun gemak te stellen), maar als ze zien waar zijn kwaliteiten liggen en wat zijn beweegreden is om dokter te worden, krijgt hij toch een kans.

Savantsyndroom

De eerste aflevering van The Good Doctor werd op Twitter geroemd, omdat de kwaliteiten van Shaun werden gezien en hij ondanks zijn beperkingen aangenomen werd als chirurg. Maar Shaun heeft wel héle uitzonderlijke kwaliteiten, die zeker niet iedereen met autisme heeft. Dit op tv zien kan een groot effect hebben op iemand met autisme, die dan kan denken dat je als persoon met autisme alleen waardevol ben als je bijzondere talenten of kwaliteiten hebt.

Shaun is een autistische savant. Zo wordt het genoemd als iemand met autisme bijzondere intellectuele vermogens heeft op één gebied. Schattingen zeggen dat ongeveer 1 op de 20 mensen met autisme ook savant is, maar als we de beeldvorming over autisme moeten geloven, gaat het vaker samen dan niet. Hoewel we inmiddels weten dat autisme bij elke intelligentie voor kan komen, is er op televisie nog steeds een fascinatie voor uitzonderlijke gevallen. Of een personage is diep verstandelijk gehandicapt, of er is sprake van bijzondere talenten (extreem goed kunnen hoofdrekenen bijvoorbeeld).

Tuurlijk, er zijn dingen verbeterd in de beeldvorming vergeleken met 30 jaar geleden. Raymond Babbit uit Rain Man kon veel bijzondere dingen, maar woonde in een instelling, kon geen gesprek voeren of zijn eigen financiën beheren. Shaun Murphy heeft een reguliere baan, woont op zichzelf en kan communiceren, hoewel hij daar duidelijk moeite mee heeft. Maar verder is Dr. Murphy een soort hedendaagse Rain Man en dat komt de beeldvorming niet ten goede.

Herkenbaar?

• Shaun’s gezichtsuitdrukking is bijna altijd hetzelfde
• Hij spreekt met een monotone stem
• Hij reageert vaak ongepast
• Maakt nauwelijks oogcontact
• Houdt niet van aanraking
• Neemt dingen letterlijk
• Ziet veel details
• Is een beelddenker
• Heeft last van geluid

Veel mensen met autisme zullen minstens één van die kenmerken herkennen. Wat de meeste volwassenen met autisme of mensen die iemand met autisme kennen niet zullen herkennen, is de zichtbaarheid van die symptomen en snelheid waarin die symptomen zich opvolgen. Veel volwassenen met autisme en een (boven)gemiddelde intelligentie hebben zich leren aanpassen. Hun autisme zal niet op elk moment van de dag zichtbaar zijn. Ze maken best eens een ongepaste opmerking, maar niet alles wat uit hun mond komt is zo afwijkend als dat bij Shaun is.

Denken mensen met autisme echt zo?

De manier waarop het hoofdpersonage in The Good Doctor denkt is vooral het gevolg van zijn savantisme, zijn fotografische geheugen en dat hij een beelddenker is. Dat zijn allemaal dingen die voor kunnen komen bij autisme, maar niet per definitie aanwezig zijn. Sommige aspecten uit zijn manier van denken zullen voor veel mensen met autisme herkenbaar zijn, maar de combinatie is wederom zeldzaam.

Hoe erg is het als het niet herkenbaar is?

Omdat autisme zo’n breed spectrum is, kan één personage nooit iedereen met autisme representeren. Er bestaan wel degelijk mensen met autisme die zoals Shaun zijn. Maar… de manier waarop autisme zich bij Shaun uit is wel redelijk zeldzaam. Het nadeel van zo’n grote televisieserie is dat veel kijkers al snel denken dat dit is hoe iedereen met autisme eruitziet en dat representaties de manier waarop er gedacht wordt over autisme in de maatschappij kunnen veranderen. Ook omdat het voortborduurt op representaties die we al eerder hebben gezien, waardoor stereotypes in stand worden gehouden.

Mijn persoonlijke mening

Als film- en televisiewetenschapper vielen me meteen de methodes op om sentiment op te wekken bij de kijker. Al heel snel voel je als kijker mee met Shaun en hoop je dat het hem goed gaat. Dat zijn dingen die bij mij niet echt werken, maar die me op een analyserend niveau opvallen. Het is niet iets waardoor ik zal denken: wát een goede serie! Als ik geen interesse in The Good Doctor had vanwege het weergeven van autisme, had ik waarschijnlijk niet verder gekeken dan de eerste aflevering. Bij veel andere mensen werkt het blijkbaar wel, want de reacties op Twitter waren lyrisch en dat gebeurt niet vaak.

Ik kan me niet goed identificeren met Shaun. Het kan bij mij best eens voorkomen dat ik onbedoeld iets doe wat iemand anders kwetst of vervelend vindt. Maar als diegene dat aangeeft, dan probeer ik me wel aan te passen, omdat het me wel degelijk iets doet. Shaun lijkt daar geen boodschap aan te hebben. Als de huismeester hem vraagt niet na 17.00 uur aan te bellen, tenzij er sprake is van brand of overstroming, doet hij het de volgende dag gewoon weer, omdat hij het druppen van zijn kraan belangrijker vindt dan de nachtrust van de huismeester. Ik kan me erin herkennen dat zulke dingen super belangrijk zijn en dat Shaun anders zelf niet slaapt, maar Shaun lijkt zich helemaal niet bewust van de gevolgen van zijn gedrag op andere mensen.

Als ik Shaun met mijzelf vergelijk, dan snap ik niet dat iemand die geneeskunde heeft gestudeerd nog zo onbekwaam kan zijn in sociaal contact. Je zou verwachten dat iemand met die mate van intelligentie meer geleerd heeft van zijn ervaringen. Als iemand mij vraagt om wat te gaan drinken, dan zal ik echt niet antwoorden met: ‘Ik heb geen dorst,’ zoals Shaun doet. Ook Sara Luterman merkt dat op in een column over The Good Doctor: ‘There is no adult human with a medical degree as naive as Dr. Sean Murphy. It’s ridiculously bad writing. Sean Murphy is not written like an autistic man, he’s written two autistic children standing on each other’s shoulders.’