Bij overprikkeling of overbelasting, kan er bij autisme een explosie (meltdown) of een implosie (shutdown) ontstaan. Het gedrag is dan niet meer controleerbaar. Bij de meltdown gaat het over naar buiten gericht gedrag, en bij de shutdown gaat het over naar binnen gericht gedrag. De oorzaken zijn vaak hetzelfde. Een shutdown kan daarom ook in een meltdown overgaan en andersom. De shutdown wordt soms ook wel vergeleken met de freeze-reactie in een stressvolle situatie, en de meltdown met de fight-reactie.

In deze blog gaat het over de uitbarsting/explosie: de meltdown. Ik geef je er informatie over, zodat je beter weet wat het is. Ik laat ook een aantal autistische mensen aan het woord die beschrijven hoe zij een meltdown ervaren. Wellicht herken je het bij jezelf.

Over de shutdown kun je meer lezen in deze blog.

Van buiten is vaak lastig te zien of iets een meltdown is of een driftbui. Autistische kinderen en volwassenen krijgen daardoor vaak te maken met onbegrip. In dit artikel zal ik ook uitleggen wat het verschil is.

Wat kan een meltdown veroorzaken?

• Te veel sensorische/emotionele/lichamelijke/sociale input
• Hoge of onduidelijke verwachtingen, eventueel door PDA.
• Onbegrip/niet in staat zijn om duidelijk te maken wat die wil of nodig heeft
• Onduidelijkheid
• Veranderingen
• Slaapgebrek
• Stress
• Pijn of ziekte

Soms is niet heel duidelijk wat precies de meltdown veroorzaakt heeft. Vaak zijn er al dingen opgestapeld, en dan kan een druppel de emmer doen overlopen.

Kenmerken van een meltdown

Hoe ziet zo’n meltdown er dan uit? Er zijn veel tekenen die kunnen wijzen op een meltdown. Hieronder vind je een zo uitgebreid mogelijke lijst, maar er zullen vast meer kenmerken zijn.

• Zichtbaar en naar buiten gericht gedrag
• Verbale uitingen: schreeuwen, schelden, hard huilen
• Fysieke uitingen: schoppen, slaan, bijten
• Een meltdown kan zich aankondigen door veel stimmen, of juist stilvallen
• Na een meltdown is de persoon vaak uitgeput en volgt een periode van herstel

Hoe vaak komt het voor?

Niet iedereen met autisme heeft meltdowns of shutdowns. Sommige hebben allebei, sommige geen van beide. Op Twitter deed ik een aantal polls. Interessant hieraan is dat de meltdown veel bekender lijkt te zijn dan de shutdown.

Verschil met een driftbui

Een meltdown uit zich over het algemeen ernstiger dan een driftbui. Het is emotioneler, duurt langer en het is moeilijker om iemand er weer uit te krijgen.

Een driftbui heeft meestal een doel. Het ontstaat bijvoorbeeld omdat iets niet mag en de driftbui heeft dan tot doel om dat wel te krijgen. Een meltdown kan ogenschijnlijk uit het niks ontstaan, omdat het gewoon te veel is.

Een volwassene zul je niet snel een driftbui zien krijgen, maar meltdowns kunnen wel voorkomen op volwassen leeftijd.

Hoe voelt een meltdown?

Zelf heb ik geen ervaring met meltdowns. Daarom laat ik hier andere autistische mensen aan het woord die beschrijven hoe het voor hen voelt:

Issha: “Alles is teveel en neemt mijn hele zijn over. Ik besta op dat moment alleen nog maar uit een explosie van emotie. Geen gedachten, niks. Alleen maar een explosie aan emotie dat alles overneemt. Mijn brein, mijn lichaam… alles is teveel, en ik zak in elkaar, of explodeer.”

Anna: “Er lijkt zich een enorme druk op te hopen in m’n hoofd en m’n lichaam, m’n hart racet, m’n gedachten gaan onnavolgbaar snel… er komt niets uit, zou willen gillen krijsen en slaan maar het eeuwige besef dat dit niet hoort is zo overweldigend dat het ineens barst.”

Marika: “Hysterische jankbui, alle grenzen die ik heb overschreden of heb laten overschrijden komen in een jankbui eruit. Ik ben dan niet aanspreekbaar en lig op de grond of hang in een hoek van de bank. Door mijn betere grensbewaking komt het nog maar een paar keer per jaar voor.”

Fem: “Alsof je hoofd een verstopte trechter is, waar stenen/spijkers doorgepropt worden: licht, geluid, onduidelijkheid, wijzigingen, onmogelijke verwachtingen, waardoor je bevriest en niet kunt vluchten, en wat dringend een oplossing behoeft, terwijl je niet kunt denken, dus ontploft.”

Hoe kom je weer uit een meltdown?

Alle (over)belasting vermijden is bijna niet mogelijk. Dus hoe kom je uit een meltdown als je er eenmaal in zit?

• Ga weg uit de uitlokkende situatie als je daar nog in zit. Dit kan door echt weg te gaan (naar huis), maar ook door even naar de wc te gaan of door een noise cancelling koptelefoon of zonnebril op te zetten.
• Zoek een veilige plek. Dit kan je bed zijn of de bank, onder de tafel of in een hoek, met bijvoorbeeld een deken over je heen.
• Ga rusten of slapen.
• Geef jezelf niet op je kop voor wat je voelt of ervaart, en laat gevoelens er zijn.
• Een huisdier kan helpen om weer in het nu te komen. Sommige autistische mensen hebben hiervoor een hulphond die diepe druk kan aanbieden.
• Gebruik hulpmiddelen, zoals een fidget toy of een verzwaringsdeken.
• Je kunt verschillende ontspanningstechnieken inzetten, zoals mindfulness, ademhalingsoefeningen, een warme of juist koude douche nemen.

Bied eventueel je excuses aan aan mensen die je pijn hebt gedaan of voor spullen die je kapot hebt gemaakt.

Wat kun je als omgeving doen?

Dit is natuurlijk voor iedereen persoonlijk. Er zijn mensen die in een shutdown echt alleen moeten zijn, omdat ze er anders niet uit komen. Elke prikkel is er dan één te veel. Er zijn ook mensen die aanwezigheid van iemand anders juist fijn vinden en die begeleiding nodig hebben om er weer uit te komen.

• Weet van tevoren wat je moet doen. Bespreek al een keer met de persoon (of met personen die dichtbij staan) hoe je kunt helpen mocht een shutdown zich voordoen.
• Zorg dat de persoon zichzelf en anderen niet kan beschadigen, door voorwerpen of mensen uit de weg te halen.
• Help de persoon uit de situatie te halen of de situatie zo aan te passen dat de (sensorische) overbelasting stopt. Het kan nodig zijn om iemand fysiek uit de situatie te begeleiden. Bespreek altijd van tevoren of je iemand hierbij aan mag raken of niet.
• Laat de persoon alleen (als dat gewenst is).
• Stel geen of weinig vragen.
• Spreek geen verwachtingen uit.
• Toon begrip en veroordeel niet.
• Bij sommige mensen kan het helpen om een stevige knuffel te krijgen. Vraag dit altijd van tevoren.
• Preventief: voorspelbaarheid, en duidelijkheid verschaffen over de planning.