Kim van Dansen in de storm stelde op Twitter een tijdje terug de vraag of overprikkeling te voorkomen is als je een redelijk normaal leven leidt. Of is het dan een kwestie van ermee leren dealen? Ik vond dat een interessante vraag om antwoord op te geven in een blog. Gedeeltelijk vanuit mijn eigen ervaring met autisme. Het is een vraag waar denk ik geen eenduidig en universeel geldend antwoord op te geven valt, maar ik vertel hoe ik ermee omga en ik geef bronnen waar je meer informatie kunt vinden over het onderwerp.
Wat is overprikkeling?
Een korte uitleg voor als je niet bekend bent met dit woord. Ik heb zelf alleen ervaring met overprikkeling bij autisme, maar overprikkeling komt niet alleen bij autisme voor. Het gaat hierbij om een overgevoeligheid voor prikkels (wat je ziet, hoort, proeft, voelt, enzovoort) die kan leiden tot verschillende reacties of langdurige klachten. Op korte termijn kan er een bijvoorbeeld een vecht- of vluchtreactie ontstaan. Ikzelf raak bij extreme overprikkeling in een staat, waarin ik niet meer kan bewegen of praten (shutdown). Het spreekt voor zich dat dit erg nare situaties op kan leveren en dat je dit liever wil voorkomen. Op lange termijn kunnen psychische en lichamelijke klachten ontstaan, zoals een (autistic) burn-out of buikpijn en hoofdpijn. Eén theorie over mijn migraine is ook dat het komt door de overprikkeling dat bij het autisme hoort. Zelf weet ik dat niet zo goed, omdat het niet zo is dat op overprikkeling per definitie migraine volgt.
Ik kwam dit overzicht van Autisme= tegen. Het geeft aan wat de mogelijke gevolgen van overprikkeling kunnen zijn.
Moet je dingen laten om overprikkeling te voorkomen?
Ik denk dat dat niet per se nodig is. Het ligt eraan hoe goed je de trucjes kunt toepassen die overprikkeling kunnen verminderen. Zelf heb ik een korte cursus gevolgd bij Barbara de Leeuw, die het boek Overprikkeling voorkomen schreef. Dit boek is dan ook een tip voor als je er meer over wil weten. Je kunt bijvoorbeeld tijdens een overprikkelende situatie zelf af en toe even uit de situatie gaan, zodat de overprikkeling weer kan zakken. Marja Boxhoorn van autismecoach.nl schrijft in haar blog wat je kunt doen om beter om te gaan met overprikkeling.
Zelf merk ik dat ik mijn leven aangepast heb om overprikkeling te voorkomen. 90% van de tijd zit ik in mijn eentje thuis, waar ik de prikkels grotendeels zelf kan reguleren (dit is overigens niet altijd een garantie op geen overprikkeling. Door mijn autisme herken ik mijn grenzen niet goed en interne prikkels zijn niet altijd uit te sluiten). Een aantal jaar terug ging ik nog weleens naar congressen die een hele dag duren. Dat was gewoon niet haalbaar als ik er achteraf op terugkijk. Ik kan eigenlijk maximaal twee uur achter elkaar van huis zijn. Ik heb dus behoorlijk wat moeten opgeven.
Mijn strategie werkt wel: ik heb al zeker drie jaar geen shutdown meer gehad, terwijl het daarvoor gerust meerdere keren op een dag kon gebeuren. Aan mijn hoofdpijn is helaas niks veranderd.
Met overprikkeling ‘dealen’
Een andere strategie kan natuurlijk zijn om wel over de grens te gaan en vervolgens te dealen met de overprikkeling die daarop volgt. Dit is niet een strategie die je altijd kunt toepassen, want dan kom je alsnog in chronische overprikkeling terecht. Het mooiste zou zijn als je deze keuze van tevoren bewust kunt maken: ik wil dit heel graag dus ik neem de gevolgen voor lief. Het is hiervoor handig om de volgende punten in acht te nemen:
- Weet wat bij jou de signalen van overprikkeling zijn en wanneer je in het rood terechtkomt. Daardoor kun je uit de situatie stappen voor het écht misgaat. Om erachter te komen wanneer je in overprikkeling terechtkomt kun je bij Auticomm diverse hulpmiddelen downloaden om in te vullen voor jouw situatie.
- Communiceer met je omgeving: wat kunnen zij doen om je te ondersteunen wanneer je overprikkeld bent? Zelf heb ik een lijstje opgesteld met dingen die mensen wel en niet moeten doen als ik dichtklap.
- Zorg voor een veilige omgeving na afloop:
- Zorg dat er iets te eten en te drinken voor het grijpen staat.
- Zorg voor een prikkelarme omgeving, zodat je bij kunt komen.
- Mij helpt het altijd om iets om me heen te hebben, zodat de ruimte om me heen afgebakend is, bijvoorbeeld een deken. Of om één prikkel te laten overheersen. Bijvoorbeeld keiharde muziek aanzetten en verder niks.
Overprikkeling door interne prikkels
Iets waar je minder invloed op hebt zijn de prikkels die van binnenuit komen, zoals emoties en gedachten. Bij mensen met autisme kunnen deze dingen ontzettend veel verwarring en onduidelijkheid oproepen, waardoor overprikkeling al snel het geval is. Mijn begeleiding helpt me daar erg mee om deze dingen weer op de juiste plek te zetten. Soms kan het helpen om gedachten te parkeren: het haalt nu niks uit om hierover na te denken, dus ik ga er pas dan en dan weer over nadenken.
Wat doe jij om overprikkeling te voorkomen? En wat als je eenmaal overprikkeld bent?
Disclaimer: de foto in de header is een stockfoto en is niet door mijzelf gemaakt. Ik ging in mijn foto-archief op zoek naar een foto die overprikkeling kon uitdrukken, maar ik maak blijkbaar alleen hele serene foto’s. 😉
20 gedachten over “Overprikkeling: is dat te voorkomen als je een redelijk normaal leven leidt?”
Heel mooi geschreven. Ik laat mijn zoon bij overprikkeling tv kijken, op z’n tablet en soms muziek luisteren via een koptelefoon. Bij mij helpt dit laatste ook goed.
Muziek via een koptelefoon is nog beter inderdaad, omdat je dan omgevingsgeluiden ook buitensluit. Computeren is voor mij ook een goede manier inderdaad, omdat de computer redelijk voorspelbaar is.
Hoi, interessant verhaal.
Zelf heb ik ook moeten dealen met overprikkeling. Je moet ook wel na een grote burnout en een tweede die ik net kon afwenden, en waarna ik actief aan de slag ging om daar structureel een antwoord op te vinden. In december 2011 kreeg ik zelf een diagnose autisme. Ik was toen 48 jaar jong, waarvan ik 43 jaar dus echt aan het struggelen ben geweest om als eiland in de maatschappij een plaats te vinden tussen al die andere eilanden in de maatschappij.
Ik besloot toen alle slechte invloeden uit mijn leven te bannen. Mensen die niets toevoegden, mensen die mij neerhaalden, mensen die me mij slecht deden voelen: weg ermee. Je hoeft niet iedereen toe te laten in je eigen maatschappij. Wie daar niet inpaste, werd verwijderd of niet langer toegelaten.
Dat betekende dat werken in loondienst ook niet langer mogelijk was. Je vindt wel een baan, maar je krijgt er (vaak slechte) collega’s en managers als package deal bij. Om nog te zwijgen van onbehouwen klanten die vooral lieten zien niet opgevoed te zijn, en daarmee wél invloed hadden op je welbevinden. Dus daar zette ik ook een stop op. Ik startte mijn eigen bedrijf, met eigen beslissingen en eigen ethiek, zonder collega’s zodat je niet steeds over je schouder hoefde te kijken welke spelletjes er nu weer gespeeld werden en wie er een dolk in je rug wilde planten. Klinkt cynisch ja, maar zo werkte het wel.
Dus weg met slechte mensen en weg met slechte omgevingen.
Verder vermijd ik drukte, rare harde geluiden, te veel (zon)licht en andere irritaties van het leven. De maatschappij: dat ben je zelf en die vorm je zelf.
Sindsdien is mijn zelfrespect enorm gestegen. Ik flip niet meer zo vaak, omdat ik vooral in bekende situaties kom waarvoor ik prefab antwoorden heb klaarliggen. Dat wil niet zeggen dat ik alles vermijd. Soms kom ik ook wel eens in situaties die ik niet ken en die mijn alarmbellen laten afgaan. Dan is de oplossing: mond houden en even terugtrekken naar de nooduitgang. Lees meer over deze overweging op mijn blog:
http://www.candela-fotografie.nl/blog/zelfacceptatie/
Mooi verhaal Jan! Bij mij heeft de diagnose autisme inderdaad ook voor zo’n omslag gezorgd: kiezen voor jezelf en beter zorgen voor jezelf. Het starten van een eigen bedrijf heeft daar, net als bij jou, ook aan bijgedragen.
Dank je wel, Anne. Eigenlijk liep ik al sinds 1996 of zo met het idee van een eigen bedrijf, maar was ik stuurloos. Gewoon stuurloos, doelloos en in verwarring. De diagnose en het zelfbewustzijn die daaruit voortkwam, hielpen mij over de drempel.
i herken veel van die prikkels, ik heb veel baat bij wiet om ´normaal´door het leven te gaan
ik ben ookbezig de mensen waar ik niks aan heb uit mijn leven te verwijderen, maar daardoor ben ik nu wel erg alleen, ik maak niet zo makkelijk nieuwe vrienden
Mooi verhaal Jan, kom ik nu pas achter :-),
heb kleinzoon met ass, en, als ik alle situaties bijeen raap, zijn pa ook (ook 45)
super dat je dit wilde schrijven
Ik ben sinds een aantal maanden bezig met sensorische integratie therapie.. dat heeft mij al doen inzien dat ik al een hele hoop dingen goed doe om te overleven (en te leven) maar niet om het naar beneden te krijgen.. dus als ik overprikkeld ben, dan moet ik er ‘doorheen’.. afleiding helpt, daginvulling, filter zoeken (zonnebril bijv..) of het proberen te negeren. mezelf kalmeren.. na oud en nieuw ben ik weer gevoeliger voor geluid en dat is echt een hel want geluid is ook trillingen.. volume is dan niet meer in te stellen en staat op hard! Ontzettend lastig want ik weet nog steeds niet wat ik hier tegen kan doen.. (ja negeren maar zoals nu is dat niet te doen)..
Bedankt voor je reactie! Soms is overprikkeling door de omstandigheden inderdaad niet te voorkomen… Structuur en voorspelbaarheid qua daginvulling is dan ook belangrijk als het er eenmaal is, besef ik door je bericht.
Koptelefoon kopen (over-ear) met noise-cancellation. Ik heb er 1 van Sony en die werkt als een trein. Zelf (zachte) muziek opzetten in die noise-cancellation modus en je hoort niks anders meer!
Goede tip, ik heb er zelf ook eentje. Die gebruik ik voornamelijk bij huishoudelijke klusjes. De vaat opruimen vind ik bijvoorbeeld heel naar, omdat alles dan tegen elkaar aan kletst.
Ik heb al meerdere jaren lichamelijke problemen waarvan nooit de oorsprong gevonden is. Maar nu ik het overzicht van mogelijke gevolgen van overprikkeling zie, wordt er voor mij veel duidelijk.
Ik heb mijn diagnose nog maar 2 jaar en dat was echt een opluchting. Ik heb heel lang het gevoel gehad dat er iets niet klopte en voelde mij schuldig omdat ik mijn leven niet georganiseerd kreeg.
De eerste jaren dat ik zelfstandig woonde ging dat nog, maar na de geboorte van onze oudste zoon is het sukkelen begonnen.
Op een bepaald punt is het zo erg geworden dat ik na de bevalling van onze jongste dochter, 4,5 jaar geleden, in een zeer zware depressie ben beland. Ik heb het geluk gehad van een hele goede psychiater te vinden die vrij snel door had dat er ook ASS in het spel was. Tot op heden ben ik nog steeds aan het herstellen van die depressie en aan het leren leven met ASS.
Herkenbaar van die lichamelijke klachten zonder oorsprong. En van voor de diagnose erg op je tenen lopen. Daarna kan het herstel beginnen. Ik hoop dat je jezelf steeds beter zal leren kennen. Twee jaar een diagnose hebben is nog maar erg kort als ik naar mijn eigen ontwikkeling kijk. Dan is er nog een hele hoop mogelijk!
Ik wil ook hieronder even reageren zelf deal ik hier ook mee omdat ik autisme heb, maar nog niet de juiste afleiding gevonden om de prikkel te verminderen. Ik probeer dit zelf thuis wel om tv te gaan kijken of inderdaad mezelf af te laat leiden door muziek te luisteren. Maar soms werkt dat averechts en word ik er juist drukker van in mijn hoofd omdat dat weer nieuwe geluiden zijn.
Waar ik dan heel erg aan toe ben is een rustige en prikkelarme omgeving, maar omdat ik zelf in een gehorige flat woon, en op alle geluiden ga letten die de buren maken.. (helaas gaat dit bij mijn vorm van autisme vanzelf en kan ik het niet uitzetten) word het alleen maar voller in mijn hoofd, en kan ik de prikkels niet verwerken wat oploopt en ik negatief ga denken, er frustratie onstaat en daarbij nog eens een vol hoofd die niet kan filteren .. zelfs een rondje lopen helpt niet omdat ik dan overprikkeld word door de omgeving en auto’s .. licht van buiten en geuren om me heen. Dus ik loop heel erg vast op het moment. Als iemand tips voor me heeft ..
Even getwijfeld of ik dit wel moest plaatsen omdat het niet het meest positieve verhaal is. Ik weet hoe irritant het is om last te hebben van geluid, in al zijn vormen en dat je soms van ellende van alles wil doen.. maar niks lijkt helpen of maar tijdelijk.. en dat is @#$ en er niks aan te doen.. geluid is er nu eenmaal..
Last hebben van geluid is als het altijd hebben van pijn.. dat zei mijn begeleidster laatst.. iets waar je niets aan kunt doen maar er wel altijd is. Het is soms heel lastig en dan wil je ervan weg, maar het verdwijnt niet.. hoever je ook loopt.. hoe hard je ook schreeuwt/roept… Niets is wat er helpt. Dat geeft enorme frustratie. Ik hoop dat je iemand hebt die je frustratie kan aanhoren.. bij mij is dat soms een wonder middel.. omdat er verder echt NIETS helpt..
Een paar kleine tips die ik heb opgedaan:
1. Oordoppen kunnen helpen. Let wel op dat je ze niet te vaak in hebt, anders wordt je NOG gevoeliger voor geluid. Slaap oordoppen weren de meeste decibel.. er zijn ook noise cancelling variainten maar daar heb ik geen ervaring mee. Koop geen oordoppen met filters..
2. Oortelefoon met noise cancelling. Ook hier uitkijken dat je het geluid niet te hard zet en niet te lang. En kies bewust het moment dat je geluid weer toelaat.. dat kan soms helpen om de overgang te verminderen.. het geluid is soms nog niet weg of je pikt een nieuw geluid op.. dus daar kun je je op voorbereiden.
3. Benoem het geluid of zoek uit wat het is. Zijn er oplossing mogelijk of moet je echt eraan wennen? Geluid gevonden? hoe wen je er aan en wat heb je daarvoor nodig?
4. Zet een geluid op wat je wel verdraagt. Radio, white/brown/pink noise (zie YouTube) of je zelf gekozen muziek. En herhaal in je hoofd dit geluid is harder dan het geluid wat ik hoor..
5. Praat erover! Dat helpt om het te plaatsen en te horen of het normaal is of komt omdat je juist zo gevoelig bent voor geluid. Of gewoon je frustratie te uiten… Dat is voor mij het wondermiddel omdat er voor de rest niks helpt. Door het aan te geven ben ik het kwijt en heb je het idee er wordt geluisterd..
6.Er zijn wel cursussen (ATC) die gebaseerd zijn op het hebben van altijd pijn die hier ook bij zouden kunnen helpen. Om te accepteren dat het er is en dat je dus niets kunt doen. ik heb hier nog geen ervaring mee maar het is wel mijn laatste redmiddel…
7. Je kunt er niet van weglopen.. maar misschien kun je wel een ruimte creëren met minder geluid.. met een koptelefoon en akoestische platen zodat het geluid minder hard binnen komt.. of zorg dat je een plan hebt: wat doe ik als?
Is er ook een aantal van die lijst die je moet hebben als je overprikkeld bent? bijvoorbeeld als je je in een paar herkent ben je niet overprikkeld maar als je 10 herkent dan wel.
Ik heb nog een tip voor het tv kijken. Ik moet zelf absoluut geen tv aan zetten als ik overprikkeld ben. Maar ik zet een favoriete tekenfilm aan en dat werkt altijd heel goed. (ik ben geen kind, 39 jaar)
Het is voorspelbaar, even iets heel anders dan de werkelijkheid en als je iets voor kinderen kijkt is het meestal vrolijk, als het voor volwassenen is heeft het misschien humor.
Niet iedereen houdt van tekenfilms, maar ik zou als tip willen geven: vind je favoriete serie, film, muziek nummer, podcast, boek, afbeelding… 1 ding wat je kent en prettig vindt. En zet het gewoon op herhaling.
Persoonlijk heb ik zelfs de theorie dat mijn hersenen de connectie met het tot rust komen maken, waardoor mijn favoriete tekenfilm steeds beter werkt.
Sterkte iedereen!
Dank voor je tip!