Gisteravond begon een nieuw seizoen van Het is hier autistisch. In het eerste seizoen ging presentator Filemon Wesselink op onderzoek uit: had hij zelf ook autisme? De camera was erbij toen hij zijn diagnose kreeg. Nu zijn we een jaar verder en komt Filemon tot de conclusie dat er nog veel meer te vertellen is over het autismespectrum. Daarom maakt hij een nieuw seizoen, met nieuwe thema’s. Heb je de eerste aflevering nog niet gezien? Je kunt hem hier terugkijken.

Vorig jaar schreef ik na de eerste aflevering een blog specifiek over autisme en beeldvorming. Het kan fijn zijn om die eerst te lezen voor wat achtergrondinformatie.

Fascinaties bij autisme

De eerste aflevering van het tweede seizoen ging over fascinaties, of preoccupaties, of in de autismewereld ook weleens fieps genoemd. Die specifieke interesses worden ook genoemd in de diagnosecriteria voor de autismespectrumstoornis. Voor een diagnose autisme moet je aan twee van de vier stellingen onder segment B voldoen, wat betekent dat niet iedereen met autisme zulke specifieke interesses heeft, maar het wel vaak voorkomt.

Zelf kan ik helemaal opgaan in het leren van iets nieuws. Als kind las ik elke drie weken acht boeken (dat was het maximale aantal dat je kon lenen bij de bibliotheek), naast de boeken die ik op school las, en speelde ik uren op mijn viool na schooltijd. Toen we thuis internet kregen kon ik op die manier informatie opzoeken en verzamelen. Dat ging ten koste van huiswerk maken en contact met leeftijdsgenoten, maar het was mijn manier om de dag te verwerken, al klinkt dat raar, bedenkende dat ik nieuwe informatie toevoegde aan mijn hersenen.

Het is hier autistisch aflevering 1

Filemon gaat op bezoek bij een aantal mensen met autisme die bijzondere interesses en talenten hebben. Zo gaat hij langs bij Tim, die zonder liniaal, enorm gedetailleerde tekeningen van gebouwen maakt. Als Filemon vraagt waar hij dit geleerd heeft, antwoordt Tim: ‘Het komt uit mijn hart.’ Tim vertelt dat het tekenen zijn manier is om zijn ‘hardeschijf’ op te ruimen.

Jammer vind ik dat de eerste aflevering net als in het eerste seizoen alleen mannen laat zien. Hier is op zich een logische reden voor. Beperkte interesses komen namelijk volgens onderzoek daadwerkelijk minder voor bij vrouwen met autisme dan bij mannen. Ook uiten ze zich anders als die interesses er wel zijn. Bij meisjes gaat het vaak om interesses die minder opvallend of afwijkend zijn, zoals alles willen weten over een bepaald dier. Dat ze minder voorkomen, kan ook te maken hebben met dat ze niet als zodanig herkend worden. In voorstukjes konden we wel zien dat we in één van de komende afleveringen nog een vrouw met autisme gaan zien met een fascinatie voor Disney, dus dat komt later in het seizoen nog wel aan bod.

Is dat nou wel goed die fascinatie met autisme op tv?

Mensen met autisme hebben dus vaak fascinaties, maar het lijkt erop dat kijken naar mensen met autisme op tv of in films ook als fascinerend wordt gezien. Misschien ligt het aan de bubbel waarin ik leef, maar ik heb inderdaad het idee dat autisme vaker het onderwerp is van een serie of film dan andere stoornissen. Op Facebook zag ik iemand vragen: ‘is dat nou wel goed die fascinatie voor mensen met autisme op tv?’

Dat is een goede vraag en iets wat ik me ook weleens afvraag. Aandacht voor autisme op zich is goed, maar het is schadelijk op het moment dat de media bepaalde stereotypes keer op keer in stand blijft houden en mensen met autisme daar in het dagelijks leven last van hebben. Nog steeds krijgen mensen met autisme bijvoorbeeld de vraag of ze ook precies weten hoeveel tandenstokers er op de grond liggen als die vallen (een scène uit de film Rain Man die veel mensen bijgebleven is). De voorbeelden die we in de media zien zijn er óók, zeker weten, maar autisme bij volwassenen is vaak veel onzichtbaarder.

Dat is het probleem met autisme en visuele media: om iets te herkennen als autisme moeten we het zichtbaar maken, maar door het zichtbaar te maken lopen veel mensen met autisme tegen onbegrip aan in het dagelijks leven en worden stereotypes in stand gehouden.

Ook Filemon trapt er enigszins in om de elementen van autisme te laten zien die het publiek fascinerend vindt. Zo wordt er in de eerste aflevering een extreem voorbeeld uit het buitenland getoond van Greg, een man die ontzettend beperkt is in het maken van contact, maar heel getalenteerd is op andere gebieden. Van oudsher is intelligentie en savantisme bij autisme iets wat fascinatie oproept. Daardoor is een scheef beeld ontstaan, want zoals de professional in de aflevering zei, komt savantisme volgens schattingen maar bij 5% van de mensen met autisme voor.

Ingrediënten voor een realistische beeldvorming

Naast dat puntje van kritiek, bevat Het is hier autistisch wel heel veel andere ingrediënten voor een realistische beeldvorming en steekt het programma daarmee uit boven heel veel andere representaties.

• Het programma is gemaakt door iemand met autisme.
• Er komen veel verschillende mensen met autisme aan bod, waardoor een breder beeld ontstaat.
• Zowel mannen als vrouwen komen in beeld, hoewel de mannen duidelijk in de meerderheid zijn.
• Ouders, begeleiders en professionals worden ook geïnterviewd, waardoor sommige dingen die we zien extra toegelicht worden.

De volgende aflevering van Het is hier autistisch wordt uitgezonden op donderdag 22 februari om 21.40 uur op NPO3 en gaat over autisme en relaties (nog een ingrediënt voor realistische beeldvorming, want natuurlijk kunnen mensen met autisme ook relaties aangaan).