Poster van de film Hors Normes

Hors Normes: een film over hoe de maatschappij omgaat met ‘complexe gevallen’

Deze column is eerder verschenen in het magazine ‘Sterk! In autisme’.

‘Ontzaglijk charmant.’
‘De ontwapenende kinderen winnen meteen je hart.’
‘Vol aandoenlijke scènes waarin hun patiënten de show stelen.’

Zo wordt de film Hors Normes aangekondigd op verschillende websites. De meeste recensies van Hors Normes spreken van een film over een serieus onderwerp, waar de makers toch een ‘feelgood-movie’ van hebben weten te maken. Zet deze film ook een accuraat beeld neer van autisme?

Hors Normes is een Franstalige film uit 2019 van de makers van Intouchables (2011). Net als de film Intouchables, is Hors Normes bedoeld om kijkers te ontroeren. Ik had daardoor van tevoren niet echt hoge verwachtingen van de autismebeeldvorming, want het neerzetten van autistische mensen als een bron van inspiratie is niet altijd positief, zoals ik later in dit artikel uit zal leggen.

Het verhaal van Hors Normes

Het (waargebeurde) verhaal van de film gaat over Bruno en Malik. Bruno biedt autistische kinderen die nergens anders terechtkunnen een onderkomen in zijn woongroep. Malik leidt jongeren uit achterstandswijken op tot begeleider.

Filmstill uit Hors Normes. Malik en Bruno lopen lachend over straat.
Bron: Cinéart

Samen nemen ze de ‘complexe gevallen’ onder hun hoede, waar de reguliere zorg zich geen raad mee weet. Sommige kinderen zitten al jaren opgesloten op een kamertje in een ziekenhuis. Wat Bruno doet werkt: door zijn begeleiding bloeien de kinderen weer op, zonder dat hij ze op hoeft te sluiten of plat hoeft te spuiten met medicijnen.

Bruno moet alleen wel vechten tegen de inspectie. Hij heeft namelijk geen vergunning en de begeleiders die bij hem werken hebben (nog) geen diploma. De inspectie dreigt zijn instelling dan ook te sluiten.

De representatie van autisme

Na het kijken valt, zoals bij veel films over autisme, niet te oordelen dat het over een verkéérde representatie gaat. De film schetst een realistisch beeld van autisme, maar dan wel alleen van bepaalde, hevige vormen, al dan niet in combinatie met een verstandelijke beperking en/of gedragsstoornissen.

Daarnaast gaat het om vormen van autisme die heel zichtbaar zijn. Iedereen ziet meteen dat er iets aan de hand is met deze kinderen. De film begint bijvoorbeeld met een achtervolging: Emilie, een autistisch meisje dat in de instelling van Bruno woont, is uit paniek weggelopen en de begeleiders proberen haar tot bedaren te brengen. Daarvoor moeten ze met een paar begeleiders sterk op haar gaan liggen en haar in de auto slepen om haar in veiligheid te brengen. Het zijn de agressieve en plotselinge uitbarstingen (meltdowns) die we vaker zien in films over autisme. De andere kant; het stilvallen of vastlopen (shutdowns) zien we bijna nooit. Het personage Emilie komt daarna alleen nog even terloops voorbij. Haar verhaal wordt niet verder uitgediept.

Autisme en intelligentie in films

Waar het 20-30 jaar geleden in films voornamelijk ging over mensen met autisme en een verstandelijke beperking, is er de laatste jaren een andere trend gaande, namelijk dat we in de media voornamelijk nog mensen zien met een hoge intelligentie, die erg verbaal zijn en zichzelf goed kunnen verwoorden.

Het is een misvatting dat autisme samengaat met een bepaalde vorm van intelligentie. Of dat nou om een verstandelijke beperking gaat, hoogbegaafdheid of savantisme. (Een savant is iemand met een verstandelijke beperking en/of autisme, die zeer getalenteerd is op één gebied). Films doen ons echter geloven dat dit verband er wel is, door het overmatig vaak aan elkaar te verbinden. Uit Noors onderzoek bleek bijvoorbeeld dat er in 46% van de onderzochte films en series sprake was van een autistische savant, terwijl dit in de maatschappij maar voorkomt bij 10% van de mensen met autisme.

Autistische mensen met een hoge ondersteuningsbehoefte, die niet zonder 24-uurszorg kunnen overleven in deze maatschappij, delven het onderspit. Voor hen is er steeds minder aandacht. Het is dus goed dat er weer eens een film gemaakt is over deze groep, maar het is jammer dat de personages erg oppervlakkig blijven. Wie zijn ze buiten hun uitbarstingen? Dat komt nauwelijks aan bod.

Filmstill uit Hors Normes. Bruno en Malik helpen een autistische jongen met een helm op uit de auto.
Bron: Cinéart

Personages met autisme als drijfveer voor het plot

Eén van de terugkerende patronen in de representatie van autisme, is dat de personages met autisme ingezet worden als drijfveer voor het plot. Mark Osteen schrijft in de introductie van zijn boek Autism and Representation (2007):

“Of course, numerous autistic characters appear in recent cinema but (…) they function primarily as archetypes, symbols, ideas, or props, seldom as fully human beings.”

In Hors Normes is dat duidelijk het geval, zoals blijkt uit het voorbeeld van het personage Emilie, en daarmee geeft de film een erg beperkt beeld van autisme.

Via Facebook sprak ik met Leonie, een autistische vrouw, en zij benoemt dit gegeven ook na het kijken van de film:

“Voor de autismegemeenschap en ook voor mij persoonlijk heeft de film geen toegevoegde waarde. De personen met autisme worden instrumenteel ingezet in het verhaal en krijgen geen dieper karakter.”

Als je deze film als autistisch persoon wil kijken, bijvoorbeeld om je eigen autisme beter te begrijpen, dan is dat niet per se aan te raden. De autistische personages in Hors Normes worden meer ingezet om sympathie te wekken voor de mensen die voor ze zorgen; om de barmhartigheid te laten zien.

Inspiratie, en waarom dat niet altijd positief is

‘Een oprechte film met een inspirerende boodschap.’ Dat is hoe de distributeur van Hors Normes in Nederland (Cinéart) de film aankondigt. Wat is dan die inspirerende boodschap? En is die boodschap wel zo nuttig voor de beeldvorming van mensen met autisme?

Meer dan een film over autisme, is Hors Normes eigenlijk een film die een maatschappelijk probleem aankaart; namelijk dat er in de samenleving vaak geen plek is voor mensen die niet voor zichzelf kunnen zorgen.

Voor ouders van kinderen met autisme is dit herkenbaar, zo laat Anne-Marie van Os weten via Facebook:

“Ik vond dat vooral neergezet werd hoe sommige mensen (en kinderen) met autisme nergens passen. (…) Daarmee heb ik ook ervaring; mijn zoon kon ook bijna niet bij de juiste hulpverlening terecht komen.”

Door de autistische personages in de film niet veel meer te laten zijn dan een drijfveer voor het plot, lijkt het erop dat Hors Normes vooral bedoeld is voor het inspireren van mensen die te maken hebben met de ‘complexe gevallen’ waar de film over gaat. Dit is een narratief dat potentieel schadelijk is voor álle mensen met autisme. Autistische mensen zouden hierdoor de indruk kunnen krijgen dat ze een zware last zijn voor de mensen om hen heen. Het zou natuurlijk kunnen dat de kinderen met autisme in kwestie hier weinig van merken, maar hoe vaak komt het niet voor dat een non-verbaal autistisch kind wel alles blijkt te begrijpen en via tekst bijvoorbeeld wel blijkt te communiceren? Daarnaast is het een beeld dat ook autistische mensen met een normale of hoge intelligentie kan treffen. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat 11-50% van de mensen met autisme weleens suïcidale gedachten heeft. Dit is een hoger percentage dan onder de algemene bevolking (8,3% in Nederland).

“From watching this film I learned more about autistic children and their socialization. (…) I take off my hat in front of those who chose to work with these kids and give them personal attention and time.” Schrijft een gebruiker met de nickname ‘thebeachlife’ in een recensie op imdb.com.

Maar is het wel nodig om je pet af te nemen voor mensen die kinderen met autisme persoonlijke aandacht en tijd geven? Elk mens verdient toch tijd en persoonlijke aandacht? Waarom is het bewonderenswaardig als je dat doet voor iemand met autisme? Dit is een vorm van iets wat we ‘inspiration porn’ noemen. Inspiration porn betekent dat we mensen met een beperking als inspirerend zien alleen op basis van hun beperking. In dat kader worden de mensen die voor hen zorgen dan als helden gezien; alleen maar voor het menselijk behandelen van mensen met een beperking:

“Inspiration porn regards abled people as heroes simply for treating disabled people like human beings. (…) You shouldn’t treat disabled people humanely just to be thought of as a hero; you should do it because we are human beings with the same inherent value as every other being on this globe.”

Bron

Ook Leonie benoemt dit en beleefde bij het bezoeken van de film zelfs de tegenstrijdigheid tussen autisme op het scherm en in het echte leven.

“Mijn bezoek aan deze film in het filmhuis was nogal bijzonder: voorafgaand had ik last van spanning en wiegde ik hard heen en weer in de wachtrij. Verschillende mensen konden het niet laten daarover een afkeurende opmerking te maken. (…) Ik had zelf het idee dat veel bezoekers zielige autisten en hero-helpers op een scherm ze wel een leuke avond bezorgde maar een echte autist in hun midden het verpestte.”

Ondanks dat de film dus vooral bedoeld is om te ontroeren en dat niet per se een realistisch beeld van autisme de wereld in zendt, zit er ook een belangrijke boodschap in de film, die wat mij betreft vooral politici en beleidsmakers in de zorg mee moeten krijgen: er zijn niet altijd veel regeltjes en grote budgetten nodig om goede zorg te leveren en ‘complexe gevallen’ een menswaardig bestaan te geven.

Plaats een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Ga naar de inhoud