Eind 2018 kreeg ik een mail van Floor Adams, die bezig was met het maken van een animatiefilm met een autistische hoofdpersoon. De mail viel me op, in de zin dat het overkwam alsof Floor heel zorgvuldig nagedacht had over het visueel weergeven van autisme. Als je autisme visueel wil weergeven, loop je namelijk al snel tegen een probleem aan, want autisme speelt zich vooral in iemands hoofd af en hoe breng je dat in beeld? Alleen al dat de filmmaker dit probleem zelf benoemde, gaf me het vertrouwen dat ik naar een weloverwogen beeld van autisme ging kijken.
Autistisch en film- en televisiewetenschapper
Ik ben film- en televisiewetenschapper en in het tweede jaar van mijn studie kreeg ik de diagnose autismespectrumstoornis. Daardoor raakte ik geïnteresseerd in de representatie van autisme in films en series, waar ik verschillende onderzoeken naar deed en ook mijn scriptie over schreef. Vanuit die dubbele affiniteit kan ik zowel kritisch (is het herkenbaar?) als objectief (hoe past deze film in de context van de representatie van autisme?) naar de film Mind My Mind kijken.
Ik mocht een preview van de film bekijken. De trailer kun je bekijken en de film is nu ook uitgebracht op dvd of voor 2,99 euro te bekijken bij Pathé Thuis. In dit bericht vind je alle plekken waar de film te bekijken is.
Floor Adams
Mind My Mind is een handgetekende animatiefilm van bijna een half uur lang. Zes jaar lang werd er door Floor Adams (regie en scenario) en haar team aan de film gewerkt. Floor maakt als freelancer animaties en illustraties, en was eerder docent aan de UNIT Academie, waar ze animatieles gaf aan jongeren met een autismespectrumstoornis.
Dit maakte dat zij geïnteresseerd raakte in wat er in het hoofd van iemand met autisme gebeurt. Wat gebeurt er van binnen, waardoor iemand met autisme reageert zoals hij reageert? Het doel was om dit zichtbaar te maken. Daarnaast wilde Floor de kijker meegeven dat er meer gaande is dan je aan de buitenkant kunt zien, en dat je dus niet te snel moet oordelen over het gedrag aan de buitenkant.
Mind My Mind- het verhaal
Het hoofdpersonage in Mind My Mind is Chris. Chris is een man met autisme die een speciale interesse heeft voor Duitse gevechtsvliegtuigjes. In zijn hoofd leeft Hans, die hem helpt met het voorbereiden van sociale scripts en zijn best doet om Chris niet teveel over vliegtuigen te laten praten. De broer van Chris is eigenlijk het tegenovergestelde type en snapt weinig van wat er in het hoofd van zijn broertje omgaat. Chris wordt door zijn broer meegesleept naar een feestje, waar hij Gwen ontmoet. Ze nodigt hem uit om haar favoriete kameleon te komen bekijken in de dierentuin.
Hans als informatieverwerker
Het koppelen van wat er gaande is in iemands hoofd aan een personage heeft een stuk meer bekendheid gekregen door de Disney/PIXAR-film Inside Out uit 2015. In die film volgen we een meisje dat gaat verhuizen. Haar emoties hebben allemaal een eigen persoonlijkheid en ze proberen om het meisje weer gelukkig te krijgen na de verhuizing. De gelijkenissen tussen de twee films berusten op toeval. Beide films waren al jaren in de maak toen de concepten naar buiten gebracht werden. Het laten zien wat er in het hoofd van iemand met autisme omgaat door het te koppelen aan een personage, vind ik een slimme vondst. We krijgen het zo voor het eerst écht te zien.
In Mind My Mind is er maar één personage in de hersenen van de hoofdpersoon Chris, namelijk Hans de informatieverwerker. Hij categoriseert alle informatie die binnenkomt via de zintuigen in de bibliotheek en als een bepaalde sociale situatie aan de orde is, moet hij razendsnel het juiste script zien te vinden, zodat Chris gepast kan reageren. Als Chris met zijn speciale interesse bezig is hoeft hij even niet bewust na te denken en kan Hans gaan slapen.
Hiermee wordt duidelijk gemaakt dat autisme een informatieverwerkingsstoornis is, en dat overprikkeling één van de grootste vijanden is van mensen met autisme. Als de zintuigen op hol slaan, kan informatie nog minder goed verwerkt worden, en kan er op een gegeven moment zelfs kortsluiting ontstaan. Ook maakt dit goed duidelijk dat iemand met autisme wel gevoel en empathie heeft, maar dat er vertraging zit in het vinden van de juiste manier om dit te uiten.
Autisme camoufleren
Wat naar mijn idee voor het eerst zichtbaar gemaakt wordt in een film, is het proberen te camoufleren van autisme. Meestal zien we autistische mensen in films er maar wat uit flappen, zonder rekening te houden met hun omgeving. Doordat we in Mind My Mind ook te zien krijgen wat er in het hoofd van Chris gebeurt, zien we hoe ontzettend hij zijn best doet en hoe hard hij moet werken. Hierbij scheelt het ook dat de film van het perspectief van Chris uitgaat, en niet van het effect dat Chris op zijn omgeving heeft, wat in de meeste andere films over autisme het geval is.
Aan de buitenkant lijkt Chris verlegen, een beetje vreemd en ongemakkelijk misschien. In zijn hoofd is het continu chaos en moet hij over alles bewust nadenken. Behalve als hij met zijn speciale interesse bezig is. Het personage Hans maakt duidelijk hoe sociaal contact niet automatisch gaat, maar vanuit analyse.
Chris weet dat hij anders is. Dat maakt zijn broer hem ook duidelijk als ze op het feestje zijn en Chris zijn feitelijke kennis deelt: ‘Don’t be so autistic. I’m trying to flirt with her.’ Chris kan het een tijdje volhouden om zich aan het sociale script te houden dat Hans voor hem inschakelt, maar als hij overprikkeld raakt, slaat zijn systeem op hol. Hij probeert nog steeds te camoufleren en bewust vast te houden aan het script, maar als Gwen hem bijvoorbeeld aanraakt, reageert hij boos. Normaal gesproken zien we in films alleen de boze reactie of de uitbarstingen. Nu zien we de opbouw daar naartoe, wat het voor de kijker heel begrijpelijk maakt dat het zo loopt. Het geeft inzicht in het gedrag van iemand met autisme.
Autisme visueel weergeven
Een andere animatiefilm over autisme is Mary and Max uit 2009. Dit is een van mijn persoonlijke favorieten als het over visuele representaties van autisme gaat. De manier waarop autisme gerepresenteerd wordt is weloverwogen. De film gaat over een man die pas op latere leeftijd een autismediagnose krijgt en daarmee in het reine probeert te komen.
De meeste films gaan over hoe autisme de omgeving (op een negatieve manier) beïnvloedt. Deze twee films gaan uit van hoe de persoon zelf het beleeft. In Mary and Max is er een verteller, en de twee hoofdpersonages schrijven brieven aan elkaar, waardoor we heel duidelijk meekrijgen wat er in hun hoofd omgaat.
Kunnen we dan misschien concluderen dat animatie een ideale manier is om autisme te representeren? Wellicht omdat er minder hang is naar het creëren van entertainment? Daarnaast het niet afhankelijk zijn van acteerprestaties? Daarvoor zijn er nog te weinig animatiefilms over autisme gemaakt en er zal meer onderzoek naar gedaan moeten worden.
Een externe verteller, of het personage tegen zichzelf laten praten is een manier om te laten weten wat er in het hoofd van iemand met autisme omgaat. We zien het dan nog niet, maar we horen het wel. Dit wordt bijvoorbeeld gedaan in de Vlaamse film Ben X. Mind My Mind gaat daarin dus nog een stapje verder, door te laten zien wat er in het hoofd van Chris omgaat. Dit is de eerste keer dat het zo zichtbaar gemaakt wordt, en bovendien zonder dat er een oordeel aan gekoppeld wordt.
In de serie The Good Doctor is ook een poging gedaan om zichtbaar te maken wat er in het hoofd van de autistische hoofdpersoon Shaun omgaat. Dit is gedaan door een soort overlays te gebruiken over het beeld, waarin we zien hoe het fotografische geheugen van dokter Shaun werkt. Het probleem daarmee is alleen… een fotografisch geheugen is geen kenmerk dat je moet hebben om een diagnose autisme te krijgen. Wat er verder in het hoofd van Shaun omgaat als hij bijvoorbeeld sociaal contact aan moet gaan, krijgen we niet te zien. Shaun lijkt daardoor iemand met weinig empathie, die zich er niks van aantrekt als collega’s hem aanspreken op zijn gedrag.
Films over autisme, en over handicaps in het algemeen, maken vaak gebruik van het ‘overcoming-scenario’. Dat wil eigenlijk zeggen dat als een persoon met een beperking maar hard genoeg zijn best doet, alles mogelijk is. In Mind My Mind wordt dit genuanceerder gebracht: ja, mensen met autisme kunnen leren, maar het is ook helemaal prima dat ze zijn zoals ze zijn.
Stereotypes
Zijn er dan alleen maar positieve dingen te zeggen over deze film? Nee, zeker niet. Ook in Mind My Mind komen een aantal stereotypes voor over autisme, die ook niet te ontwijken zijn. We moeten immers als kijker wel weten dat het hier om autisme gaat. Als je alle herkenbare autismekenmerken weg zou halen, dan zou het autisme ook niet meer serieus genomen worden. Het veranderen van de hele beeldvorming gaat dus stap voor stap. Daarbij speelt mee dat Mind My Mind een redelijk korte film is van 30 minuten en dat er dan minder kans is om personages en verhalen uitgebreid uit te werken dan in een full-length film.
Zo maakt Mind My Mind duidelijk gebruik van ‘othering’. Door de broer van Chris ongeveer het tegenovergestelde van Chris te maken, zowel qua persoonlijkheid als qua lichaamsbouw, ontstaat een groot contrast tussen de twee en interpreteren we Chris als extra afwijkend.
Ook de jongvolwassen, witte, heteroseksuele man is een veelvoorkomend stereotype beeld van autisme. In films lijkt er binnen het autismespectrum nauwelijks sprake te zijn van diversiteit.
De boodschap van Mind My Mind vind ik erg mooi. De film laat zien dat iemand met autisme echt wel kan en wil leren over het aangaan van sociaal contact. Aan het einde laat Chris Gwen binnen in zijn wereld en kan hij ervaren dat hij dan nog steeds geaccepteerd wordt, zoals hij is.
Gerelateerde Berichten
- Bespreking van een Noors onderzoek naar autisme in film en tv
Representaties over autisme doen regelmatig stof opwaaien: is het wel een accurate weergave van het…
- Animatiefilm over autisme Mind My Mind maakt kans op een Oscar
De korte animatiefilm Mind My Mind van Floor Adams, is ingezonden voor een Oscar in…
- Animatiefilm over autisme Mind My Mind maakt kans op een Oscar
De korte animatiefilm Mind My Mind van Floor Adams, is ingezonden voor een Oscar in…
7 gedachten over “Wat de animatiefilm Mind My Mind beter doet dan andere films en series over autisme”
Bedankt voor deze recensie. Ik ben benieuwd en hoop dat de film film beschikbaar komt, bijvoorbeeld op dvd, met ondertiteling.
Dag Anne,
Prachtige recensie.
Verwacht je dat er meer animatiefilms gemaakt gaan worden over het onderwerp autisme? Heb je daar zicht op?
Groet Gijs