Per 1 december 2020 is het dragen van een mondkapje verplicht in openbare binnenruimtes, het onderwijs (behalve het basisonderwijs), het openbaar vervoer en bij contactberoepen. Als je autistisch bent en/of last hebt van sensorische overgevoeligheid, kan dat extra lastig of zelfs onmogelijk zijn.

• Het is wennen of het lukt helemaal niet om iets op je gezicht te hebben, en dat kost veel energie.
• Ademen gaat moeilijker en dat kan maken dat je in paniek raakt.
• Het dragen van een mondkapje overprikkelt je (het kriebelt bijvoorbeeld of is warm).
• Ook kan het een probleem zijn als andere mensen een mondkapje dragen, omdat je ze bijvoorbeeld niet meer herkent of omdat het angsten oproept.

Op de website van de Rijksoverheid is algemene informatie te vinden over mondkapjes.

Uitproberen

Onderaan deze blog lees je wat je kunt doen als je mondkapjes niet kunt verdragen, maar eerst zal ik wat tips geven over wat zou kunnen helpen. Er zijn heel veel verschillende mond- en neusmaskers en als je het ene mondkapje niet kan verdragen, betekent dat (gelukkig) niet dat alle mondkapjes net zo overprikkelend zijn. Door het ene materiaal kun je beter ademen dan het andere, en het ene stofje is zachter dan het andere.

Het beste is dus om veel verschillende mondkapjes uit te proberen. (Pas hierbij wel op dat je niet zomaar het mondkapje van een ander opzet om even te proberen, tenzij het een ongedragen kapje voor eenmalig gebruik is, of het mondkapje gewassen is. Het beste is om zelf wat verschillende maskers te kopen, als je daar de middelen voor hebt.)

Soort stof

Er zijn mondkapjes beschikbaar in veel verschillende materialen (bijvoorbeeld katoen of neopreen). Bij het kiezen van een stof kun je rekening houden met de volgende aspecten:

• Hoe goed je erdoor kunt ademen
• Allergieën
• Hoe de stof voelt/hoe zacht het is
• Hoe goed het ademdruppeltjes tegenhoudt van verspreiding in de lucht. Over welke stoffen de beste bescherming bieden lees je hier meer.

Er zijn online handleidingen te vinden voor het zelf maken van een mond- en neusmasker. Het voordeel daarvan is dat je zelf kunt kiezen hoe het mondkapje eruitziet en welke stof je gebruikt. Hier is een (visuele) handleiding te vinden voor het zelf maken van een mondkapje. Je kunt natuurlijk ook zelf op zoek gaan naar een fijn stofje en iemand anders vragen om er een mondkapje van te maken, als je zelf niet goed bent in naaien.

Het is heel erg van persoonlijke voorkeur afhankelijk welk materiaal je het fijnst vindt. Dit is dus een kwestie van uitproberen.

Vorm van het mondkapje

• Uitvouwbare mondkapjes: deze mondkapjes trek je als het ware iets uit elkaar, zodat ze bol gaan staan en een goede pasvorm hebben. Soms zit het niet helemaal goed; dan raakt het masker je mond bijvoorbeeld.

• Met een naad van boven naar beneden zou je daar minder last van kunnen hebben.

• Het eendenbekmasker heeft een naad die horizontaal loopt. Hierdoor ontstaat er nog meer ruimte en raakt het je mond niet. Hier zijn instructies te vinden voor hoe je er zelf eentje maakt.

Als je een bril draagt, is het belangrijk om een mondmasker te kiezen dat aan de bovenkant goed aansluit. Bij sommige maskers zit er een stukje ijzer in, zodat je het kapje goed rond je neus kan vormen. Ook kun je je bril zelf gebruiken om het mondkapje beter te laten aansluiten, door je bril over het masker heen te dragen, en niet eronder. Je zou het masker ook nog kunnen vastplakken met een pleister, zodat het nog minder lucht doorlaat.

De manier van bevestigen

• Achter je oren: de meeste mondkapjes bevestig je met elastiekjes achter je oren. Hierbij kun je kijken naar het soort elastiek. Dun elastiek zal bijvoorbeeld een meer snijdend gevoel geven dan breder elastiek. Mocht je het mondkapje wel achter je oren willen bevestigen, maar vind je het gevoel van elastiek niet fijn? Er zijn ook mondkapjes met verstelbare touwtjes. Ook bestaan er hulpstukjes, waardoor je mondkapjes die je achter je oren moet bevestigen, achter je hoofd vast kunt maken. Hier zijn nog meer tips te vinden om ervoor te zorgen dat mondkapjes je oren niet irriteren.
• Met touwtjes achter je hoofd: een andere manier van bevestigen is met touwtjes die je achter je hoofd kunt vastbinden. Zelf merkte ik dat dit met mijn motoriek niet heel goed te doen was, maar het kan wel schelen als je het gevoel van iets om je oren niet prettig vind.

Andere mensen die een mondkapje dragen: angsten of non-verbale informatie missen

Het kan een probleem opleveren als andere mensen een mondkapje dragen. Zelf vind ik het bijvoorbeeld moeilijk om mensen te verstaan, omdat ik tijdens het luisteren ook vaak naar iemands mond kijk om volledig te begrijpen wat diegene zegt. Daarnaast kan het nóg moeilijker worden om iemands gezichtsuitdrukking te interpreteren, omdat je niet het volledige gezicht kan zien. Ook voor doven en slechthorenden is dit natuurlijk een probleem. Nu er meer mondkapjes gedragen gaan worden, komen hier steeds meer oplossingen voor, maar deze zijn nog niet zo gangbaar. Hier is een patroon te vinden voor het maken van een mondkapje met een venster erin.

Je kunt mondkapjes of andere gezichtsbedekking ook associëren met negatieve ervaringen, bijvoorbeeld het ziekenhuis of inbrekers, waardoor het beangstigend is om op straat veel mensen met mondkapjes te zien. Peter Vermeulen geeft in dit filmpje tips voor hoe je hier naar kunt kijken.

Mondkapje verdragen: tips

Wat als het allemaal niet uitmaakt wat voor mondkapje het is, maar je moet er toch eentje op? Hoe maak je het jezelf dan zo gemakkelijk mogelijk?

• Jezelf afleiden: zet bijvoorbeeld muziek op, neem een fidget toy mee, of iets anders wat je rustig maakt of wat je leuk vindt om te doen.
• Thuis oefenen: in je vertrouwde omgeving de tijd uitbouwen dat het lukt om een mondkapje te dragen.
• Focussen op buikademhaling: het voelt anders om te ademen met een mondkapje op en sommige mensen raken daarvan in paniek. Focus je op het ademhalen vanuit je buik en bedenk dat je ook met een mondkapje op nog genoeg zuurstof hebt om te kunnen ademhalen. Op de blog van Heldin op sokken vind je meer tips bij benauwdheid door mondkapjes.
• Als je snel gaat hyperventileren met een mondkapje op kun je een liedje neuriën. Dat zorgt ervoor dat je diep, lang en langzaam uitademt, wat hyperventilatie tegengaat.
• Andere prikkels uitsluiten: een mondkapje op hebben is een prikkel erbij. Door andere prikkels uit te sluiten, kun je misschien voorkomen dat je overprikkeld raakt. Zet bijvoorbeeld een noise cancelling koptelefoon op, draag een donkere zonnebril of doe je ogen dicht als dat mogelijk is.

De voordelen van het dragen mondkapjes

Sommige mensen met autisme ervaren juist voordelen van (andere mensen die) mondkapjes dragen!

• Doordat andere mensen mondkapjes dragen, krijg je een gedeelte van de gezichtsuitdrukking niet mee. Voor sommige mensen is dat heel vervelend, maar er zijn ook mensen die daardoor juist minder informatie binnenkrijgen, waardoor het minder overprikkelend is om tussen de mensen te zijn.
• Als je zelf een mondkapje draagt hoef je minder te letten op je eigen gezichtsuitdrukking, want niemand ziet het. Als je bijvoorbeeld je autisme camoufleert, kan het schelen dat je daar even niet over na hoeft te denken.

Wat als het écht niet lukt?

Sommige mensen (met autisme) zullen niet kunnen wennen aan een mondkapje of kunnen het vanwege andere medische redenen niet dragen. Wat kun je dan doen?

Er is een uitzondering gemaakt voor mensen die vanwege een ziekte of beperking geen mondkapje kunnen dragen. Deze uitzondering geldt in sommige gevallen ook voor de begeleiders van deze personen.

Op dit moment is het zo dat je zelf moet aantonen dat je in aanmerking komt voor uitzondering van de mondkapjesplicht. De politie, boa’s, winkelpersoneel, buschauffeurs en treinconducteurs kunnen vragen om bewijs of anders kunnen ze een boete uitschrijven. Je bent niet verplicht om medische gegevens te laten zien, maar dan moet je op een andere manier aantonen dat je een reden hebt om geen mondkapje te dragen. De manieren waarop je dat kunt doen zijn als volgt (bron: Ieder(in)):

• Een kaartje te laten zien waardoor duidelijk wordt dat jij een uitzondering bent (hier te downloaden en zelf uit te printen).
• Een briefje van je (huis)arts, behandelaar of zorgorganisatie laten zien.
• Een verklaring te laten zien van jouw begeleider of naaste waarom jij geen mondkapje kan dragen (met naam en telefoonnummer zodat deze persoon gebeld kan worden).
• Je hulpmiddel
• Je medicijnen te laten zien.
• Een faceshield (spatscherm) dragen. (hierbij kun je wel alsnog om bewijs gevraagd worden)
• Iets anders laten zien waaruit blijkt dat je geen mondkapje kan dragen (bijvoorbeeld de Autipas).

Op de website van de Nederlandse Vereniging voor autisme vind je meer informatie over autisme en de mondkapjesplicht. Op de website van Ieder(in) vind je verder antwoord op de meest gestelde vragen rondom het dragen van een mondkapje bij een beperking of ziekte. Ook kun je gebruikmaken van het meldpunt van Ieder(in) als je tegen problemen aanloopt rondom de uitzonderingsregel voor de mondkapjesplicht.