Dit artikel verscheen eerder in het magazine ‘Sterk! In autisme’.

De serie The Bridge is ook wel bekend onder de titels Bron (Zweeds) en Broen (Deens). Het is een Zweeds-Deens-Duitse coproductie die voor het eerst uitgezonden werd in 2011 en vier seizoenen kent, die op Netflix te bekijken zijn. In dit artikel zal ik de Engelse titel gebruiken, omdat die het meest bekend is. De serie speelt zich af in Kopenhagen en Malmö. Deze twee steden zijn verbonden met elkaar door de Öresund-brug. Als er een misdaad gepleegd wordt op de brug, of een misdaad waar criminelen uit zowel Zweden als Denemarken bij betrokken zijn, dan moeten de politiebureau’s van Kopenhagen en Malmö samenwerken.

In Malmö, Zweden, werkt de getalenteerde rechercheur Saga Norén. Een vrouw die op het eerste gezicht weinig sociale vaardigheden en empathie lijkt te hebben. Ze is altijd eerlijk; ook als dat andere mensen kan kwetsen.

Saga Norén

Op het eerste gezicht lijkt Saga dus weinig empathisch. Steeds wordt wel duidelijk gemaakt dat het hier om onvermogen gaat, en dat ze er niet op uit is om mensen pijn te doen. Ze weet gewoon niet hoe het moet. Ze lijkt ongevoelig, maar stelt wel steeds vragen over sociaal contact. Ze is geïnteresseerd in hoe het moet. Waarschijnlijk herkenbaar voor veel vrouwen met autisme.

In het eerste seizoen werkt Saga samen met Martin Rohde, een rechercheur uit Kopenhagen. De makers van The Bridge laten weten dat de serie in eerste instantie over Martin zou gaan. Een rechercheur die eens niet aan de stereotypes zou voldoen van de gemiddelde politieserie. Martin is namelijk een gevoelige, sociale familieman. Als tegenhanger daarvan werd het personage Saga bedacht. In eerste instantie was het niet per se de intentie dat Saga een vrouw met autisme voor moest stellen. Meer gewoon iemand met weinig sociale vaardigheden, maar dit groeide wel zo door interpretaties van kijkers en uiteindelijk werd het ook als zodanig geschreven.

Uit de tegenstellingen tussen Martin en Saga komt wel een stereotyperend mechanisme voort, namelijk othering. Doordat Martin zo gevoelig en sociaal is, lijkt Saga extra ongevoelig en asociaal. Martin wordt ingezet als een gids; die Saga moet helpen om sociaal gezien te functioneren.

Is Saga wel autistisch?

Bij het schrijven over films en series over autisme, schrijf ik het liefst over personages waarvan de bedoeling is dat ze autistisch zijn. Anders is het lastig om uitspraken te doen over de representatie. Bij sommige personages is dat heel duidelijk: in de serie zelf wordt bijvoorbeeld gezegd dat diegene autistisch is. Soms is het wat ingewikkelder: in The Bridge wordt bijvoorbeeld niet letterlijk gezegd dat Saga autistisch is. Dan kijk ik naar wat de makers erover zeggen en in het geval van The Bridge zeggen de makers wel heel duidelijk dat Saga een vrouw met autisme voor moet stellen.

Sofia Helin, die de rol van Saga speelt, zegt bijvoorbeeld in een interview met het weekblad Humo: “Het wordt niet met zoveel woorden gezegd, en Saga is zich zelf van geen kwaad bewust, maar volgens de schrijvers lijdt ze aan het syndroom van Asperger. Dáárdoor weet ze vaak niet hoe ze zich tegenover anderen moet gedragen. Ze is zich gewoon niet bewust van de regels en geplogenheden die de wielen van de sociale omgang draaiende houden.”

Doordat het autisme niet of terloops ter sprake komt, ligt de focus er ook niet op. Dat geeft voordelen: de schrijvers hebben daardoor een behoorlijke vrijheid in het vormgeven van het personage, waardoor Saga geen wandelende DSM-diagnose wordt, maar een mens met wat eigenaardigheden.

Voor de makers was dat ook precies de reden om het niet te benoemen in de serie zelf. Helin: “Ik heb in de voorbereiding op mijn rol goed gekeken naar mensen met Asperger, zal ik je bekennen. Maar we benoemen haar aandoening bewust niet, zodat we ons niet aan een bepaald ziektebeeld hoeven te houden. Saga is volledig vrij in haar beperkingen.”

Bij vrouwen met autisme wordt dit op prijs gesteld, laten ze via Twitter weten:

Renate Roke: “Ik vond haar super tof, juist ook omdat het NIET benoemd werd.”

Ines van Bokhoven: “Dat had ik ook: er werd niet benadrukt dat ze ‘anders’ was. Ze was gewoon Saga. Zoals ze was.”

Representatie van autisme

Saga komt vlak over; alsof ze geen emoties heeft. Uit het verhaal blijkt dat ze die wel heeft, maar dat ze niet weet hoe ze deze moet uiten. Daarmee geeft The Bridge een redelijk moderne weergave van autisme, want dit is wat mensen met autisme er zelf ook vaak over vertellen.

The Bridge geeft ook een relatief genuanceerd beeld, in de zin dat zowel de positieve als de negatieve kanten worden belicht.

Blogger Tistje schrijft daarover: “Waar The bridge volgens mij in verschilt van andere beeldvorming (op televisie en in de films), is dat de stereotypes hier niet uitsluitend negatief zijn. Saga is niet uitsluitend briljant, maar kent ook kwetsbaarheden. Ze werkt weliswaar hard – wat een stereotype kan zijn (niet alle autisten werken hard), maar dan wel een positief stereotype.”

De eigenschappen die Saga bezit, maken haar tot een goede rechercheur. Haar kwaliteiten worden ook gezien door haar collega’s. Regelmatig begrijpen ze niet hoe Saga in elkaar zit, maar ze accepteren haar wel. Dat is hoe het in het dagelijks leven ook zou moeten zijn.

Representatie van vrouwen met autisme: wel of niet camoufleren

Vrouwen kunnen hun autisme vaak goed camoufleren, maar dit blijkt ook samen te hangen met een late diagnose, meer depressieve klachten en een verhoogde kans op suïcidaliteit, omdat het camoufleren zoveel kost en je kwijt kan raken wie je eigenlijk bent.

Saga camoufleert haar sociale beperkingen nauwelijks. Vanuit verschillende hoeken wordt benoemd dat dit niet overeen kan komen met de werkelijkheid.

Blogger Tistje schrijft: “(…) Als een vrouw inderdaad zo intelligent is, zou ze haar autisme veel beter camoufleren. Vooral bij vrouwen merk je vaak nauwelijks iets op van hun autisme. Ze leren zichzelf de sociale regels aan.’”

Via Twitter laat Anouschka Schutte (vrouw met autisme) weten dat het gedrag van Saga in het echte leven niet zonder consequenties zou zijn: “Ik heb zowel de Engelse als Deens/Zweedse versies geprobeerd te kijken, maar ik werd daar vrij opstandig van, want in het échte leven kun je je niet zodanig misdragen in bijzijn van je collega’s zonder dat daar heftige consequenties aan vast zitten. Dat ze een beetje onaangepast is, bijvoorbeeld dat ze haar t-shirt verschoont zonder zich even terug te trekken, dat is nog best te begrijpen, maar de echte communicatie tussen haar en verdachten of mensen met wie ze moet praten, dat pikt echt niemand van een vrouw…”.

Ook echte vrouwelijke rechercheurs zijn het ermee eens dat dit in de werkelijkheid anders zou lopen. In een interview met Parool, licht rechercheur Michelle toe: “Saga is een geweldig personage en ik kijk er graag naar, maar bij ons had ze alláng een gesprek gehad over haar gedrag en was ze naar een cursus sociale vaardigheden gestuurd. Ze zijn in die series ook altijd aan het werk. Geen relatie houdt stand. We werken hard, maar zo extreem is het bij ons niet.”

Het is dus wat onrealistisch, maar er is ook een positieve kant. Saga blijkt een voorbeeld te zijn voor vrouwen met autisme; júist omdat ze haar autisme niet camoufleert.

Femke Kok: “Zelf ben ik meer van het type dat zich voortdurend als een soort kameleon aanpast; in die zin kan ze een rolmodel zijn, omdat zij daar helemaal geen last van lijkt te hebben en de dingen doet zoals zij het graag wil’’

Lauren (@dutchlauren): “Ik vind haar echt fantastisch. Ze heeft het makkelijker voor mij gemaakt om m’n grenzen aan te geven, omdat ze gewoon doet wat ze doet. Ze is volledig zichzelf en laat zich niet beïnvloeden door anderen.”

Wat opviel toen ik op Twitter vroeg wat vrouwen met autisme van deze serie vinden, was dat een aantal vrouwen reageerden met dat ze iets geleerd hadden van The Bridge en van Saga, dat ze in hun eigen leven toe konden passen.

Tjallien: “Ikzelf vond het aspect van hoe de verschillende karakters op Saga reageerden heel confronterend. Het liet heel goed zien dat ze wel als vreemd werd gezien. (…) Als kind kreeg ik dergelijke signalen niet mee, en ook als volwassene vind ik het nog moeilijk om te interpreteren wat iemand van je vindt of hoe die zich voelt bij situaties als gesprekken. (…) Die confrontatie heeft geholpen om het een plaats te geven.”