Het hoofdpersonage in The Good Doctor, Shaun Murphy (gespeeld door Freddie Highmore), is een jonge chirurg en een autistische savant. Onder andere door zijn fotografische geheugen kan hij medische mysteries oplossen en zo mensenlevens redden. De directie van het ziekenhuis waar hij naar overgeplaatst wordt is sceptisch om hem aan te nemen, vanwege zijn beperkingen in de communicatie en het empathische vermogen (een onderdeel van het vak is immers ook om patiënten op hun gemak te stellen), maar als ze zien waar zijn kwaliteiten liggen en wat zijn beweegreden is om dokter te worden, krijgt hij toch een kans.
The Good Doctor heeft vier seizoenen, die on demand te bekijken zijn op Videoland. Ook wordt de serie uitgezonden op de Nederlandse commerciële zenders.
Focus op gebrekkige empathie
Het autismekenmerk waar de nadruk op ligt in The Good Doctor is het ontbreken van empathie. Shaun houdt geen rekening met de gevoelens van zijn collega’s en patiënten. Ook niet als hij hierop aangesproken wordt. Een recente visie over autisme, is dat autisten juist té veel voelen (Intense World Syndrome), maar daardoor overladen worden met gevoelens en niet altijd weten wat ze ermee moeten. Bijvoorbeeld iemand anders troosten kan lastig zijn.
Het ontbreken van empathie is dus een achterhaald kenmerk van autisme en ikzelf kan me om die reden niet goed identificeren met Shaun. Het kan bij mij best eens voorkomen dat ik onbedoeld iets doe wat iemand anders kwetst of vervelend vindt. Maar als diegene dat aangeeft, dan probeer ik me wel aan te passen, omdat het me wel degelijk iets doet. Shaun lijkt daar geen boodschap aan te hebben. Als de huismeester hem vraagt niet na 17.00 uur aan te bellen, tenzij er sprake is van brand of overstroming, doet hij het de volgende dag gewoon weer, omdat hij het druppen van zijn kraan belangrijker vindt dan de nachtrust van de huismeester. Ik kan me erin herkennen dat zulke dingen super belangrijk zijn en dat Shaun anders zelf niet slaapt, maar Shaun lijkt zich helemaal niet bewust van de gevolgen van zijn gedrag op andere mensen. Hij lijkt dat nog vanaf nul te moeten leren.
Vooral in het eerste seizoen is dat aan de orde. Door sommige kijkers wordt dit als zeer irreëel gezien. Sara Luterman schrijft bijvoorbeeld in een column over de tweede aflevering van The Good Doctor:
‘There is no adult human with a medical degree as naive as Dr. Sean Murphy. It’s ridiculously bad writing. Sean Murphy is not written like an autistic man, he’s written two autistic children standing on each other’s shoulders.’
In de latere seizoenen zijn hier gelukkig wel aanpassingen in gedaan. Dan lijkt Shaun beter in staat om te kunnen leren op sociaal vlak. Hij wordt dan ook minder beschermd door zijn collega’s en mag zelf keuzes maken; krijgt meer verantwoordelijkheid voor zijn eigen leven.
Autisme en relaties
Waar ik me meer in herken is de zoektocht van Shaun naar het maken van verbinding met andere mensen. Shaun vraagt zich af waarom het hem maar steeds niet lukt en probeert te leren wat hij moet doen om bijvoorbeeld iemand te kunnen helpen. De serie kan daarmee een startpunt zijn voor gesprekken over dit onderwerp en meer begrip onderling, vertellen ook twee andere autistische mensen op Twitter:
Klaske van der Weide: “Mijn zoon en ik kijken er graag samen naar en krijgen dan echt gesprekken over hoe we onszelf wel of niet herkennen in wat de hoofdpersoon doet. En ook gesprekken over de sociale vaardigheden van alle personen en soms ook nog gesprekken naar aanleiding van de verhaallijnen.”
Michel: “Ik heb hele boeiende gesprekken met mijn vriendin na iedere aflevering. Waarbij ik me meer in Shaun verplaats die probeert aansluiting te vinden en mijn vriendin in de mensen eromheen die proberen met hem om te gaan. Geeft ons inzicht in elkaars beleving.”
Elke keer als er een nieuwe dokter in het chirurgenteam komt, kost het even tijd om te zien dat Shaun een briljante chirurg is, ondanks zijn beperkingen op sociaal gebied. Wat stereotiep is aan dit beeld, is dat het erop lijkt dat Shaun pas een kans krijgt, als blijkt hoe hij uitblinkt en zijn beperking eigenlijk overstijgt. Maar Shaun heeft wel héle uitzonderlijke kwaliteiten, die zeker niet iedereen met autisme heeft. Dit op tv zien kan een groot effect hebben op iemand met autisme, die dan kan denken dat je als persoon met autisme alleen waardevol ben als je bijzondere talenten of kwaliteiten hebt.
Stereotypering
Veel mensen met autisme zullen zich minstens in één van de autistische kenmerken van Shaun herkennen (weinig oogcontact maken, praten met een monotone stem, dingen letterlijk nemen, veel details zien, prikkelgevoelig zijn). Wat de meeste volwassenen met autisme of mensen die iemand met autisme kennen niet zullen herkennen, is de zichtbaarheid van die symptomen en snelheid waarin die symptomen elkaar opvolgen. Veel volwassenen met autisme en een (boven)gemiddelde intelligentie hebben zich leren aanpassen. Hun autisme zal niet op elk moment van de dag zichtbaar zijn. Ze maken best eens een ongepaste opmerking, maar niet alles wat uit hun mond komt is zo afwijkend als dat bij Shaun is. Daardoor wordt het soms wat ongeloofwaardig; ook doordat de hoofdrol gespeeld wordt door een niet-autistische acteur.
Shaun Murphy voldoet aan de kenmerken van het meest voorkomende autistische personage in fictiefilms en -series: de witte, heteroseksuele, jongvolwassen man uit de middenklasse. Wat dat betreft is er dus weinig sprake van diversiteit in The Good Doctor. Wel zijn er een aantal afleveringen waar andere autistische personages in voorkomen, waarvan er eentje een vrouw is. Verder is er in The Good Doctor veel aandacht voor diversiteit. Bijvoorbeeld vooroordelen als het aankomt op huidskleur, maar ook op basis van seksualiteit of gender.
Omdat autisme zo’n breed spectrum is, kan één personage nooit iedereen met autisme representeren. Er bestaan wel degelijk autistische mensen die zoals Shaun zijn. Maar… de manier waarop autisme zich bij Shaun uit is wel redelijk zeldzaam. Het nadeel van zo’n grote televisieserie is dat veel kijkers al snel denken dat dit is hoe iedereen met autisme eruitziet en dat representaties de manier waarop er gedacht wordt over autisme in de maatschappij kunnen veranderen. Ook omdat het voortborduurt op beelden die we al eerder hebben gezien (Rain Man), waardoor stereotypes in stand worden gehouden.
Savantisme
Het savantisme van Shaun is zo’n voorbeeld. Een savant is iemand die bijzondere intellectuele vermogens heeft op één gebied. Schattingen zeggen dat ongeveer één op de tien mensen met autisme ook savant is, maar als we de beeldvorming over autisme moeten geloven, gaat het vaker samen dan niet. Hoewel we inmiddels weten dat autisme bij elke intelligentie voor kan komen, is er op televisie nog steeds een fascinatie voor uitzonderlijke gevallen. Óf een personage is diep verstandelijk gehandicapt, óf er is sprake van bijzondere talenten (extreem goed kunnen hoofdrekenen bijvoorbeeld).
De manier waarop het hoofdpersonage in The Good Doctor denkt is vooral het gevolg van zijn savantisme, zijn fotografische geheugen en dat hij een beelddenker is. Dat zijn allemaal dingen die voor kúnnen komen bij autisme, maar niet per definitie aanwezig zijn. Ze zijn geen onderdeel van de diagnosecriteria voor de autismespectrumstoornis bijvoorbeeld. Sommige aspecten uit Shauns manier van denken zullen voor autistische mensen herkenbaar zijn, maar de combinatie is zeldzaam.
Tuurlijk, er zijn dingen verbeterd in de beeldvorming vergeleken met 30 jaar geleden. Raymond Babbit uit Rain Man kon veel bijzondere dingen, maar woonde in een instelling, kon geen gesprek voeren of zijn eigen financiën beheren. Shaun Murphy heeft een reguliere baan, woont op zichzelf en kan communiceren, hoewel hij daar duidelijk moeite mee heeft. Maar verder is dokter Murphy een soort hedendaagse Rain Man en dat komt de beeldvorming niet ten goede.
Destigmatisering
Tegelijkertijd worden de bestaande stereotypes over autisme aangestipt in de serie. Als er een autistische jongen in het ziekenhuis terechtkomt, merken zijn ouders op over Shaun: ‘U bent deskundig voor iemand met autisme, maar we willen niet dat u bij de operatie van onze zoon bent.’ Ze kunnen niet geloven dat een autistisch persoon een goede chirurg kan zijn. Dit laat zien hoe validisme en stigma eruit kunnen zien: als je autistisch bent kun je vast niet opereren. Shaun moet opboksen tegen een hoop vooroordelen. Sommige autistische mensen geven aan dat ze meer last hebben van de maatschappij of van hoe mensen met hen omgaan dan van hun autisme zelf. Het is verfrissend dat The Good Doctor aandacht besteedt aan dit principe, want veel mensen zullen dit herkennen in hun dagelijks leven met autisme.
3 gedachten over “The Good Doctor: recensie na vier seizoenen”
Dat je het overdreven vindt komt door je eigen referentiekader. Hoe de hoofdpersoon wordt neergezet is wel degelijk heel realistisch. Misschien voor iemand met licht autisme/autistische trekken niet, maar dat is niet interessant voor tv natuurlijk, net zoals ieder mild geval van wat dan ook niet interessant is.