Header bij blog over de film Rain Man

Rain Man en het begin van autismeverbeelding in massamedia

Dit artikel verscheen eerder in het magazine Sterk! In autisme.

De film Rain Man wordt wel gezien als het begin van de autismebeeldvorming. Het was niet de allereerste film over autisme, maar wel de eerste die veel aandacht en kijkers trok. Het was één van de succesvolste films van het jaar 1988 en nog steeds is het één van de bekendste films over autisme. Een grote Hollywood-kaskraker, die het publiek inzicht verschafte in een fenomeen dat ze daarvoor nog niet zo goed kenden: autisme.

Rain Man is een roadmovie/melodrama. Het gaat over twee broers die elkaar niet kennen, omdat één van de twee in een instelling woont. Raymond is namelijk een autistische savant (een savant is een persoon met een verstandelijke beperking die uitzonderlijke talenten heeft op één specifiek gebied). Als hun vader overlijdt, komt zijn broer Charlie erachter dat het grootste deel van de erfenis naar Raymond gaat. Charlie neemt zijn broer weg uit zijn veilige omgeving en probeert hem ervan te overtuigen om een deel van de erfenis aan hem te geven.

De receptie van Rain Man in 1988

Toen Rain Man uitgebracht werd in 1988, werd de film gezien als een welkom en vernieuwend inzicht in autisme. In die tijd was er een redelijk vaststaand beeld van de klassieke autist die niet of nauwelijks kon praten. Het personage Raymond had veel meer mogelijkheden dan het beeld wat op dat moment bestond. Hij kon praten, lezen en bezat uitzonderlijke rekenvaardigheden. Daardoor werd het personage destijds gezien als een goede verbeelding van autisme. Het was de meest realistische representatie van iemand met autisme tot dan toe.

De receptie van Rain Man tussen 2005 en 2020

Het internet, en dan voornamelijk internetfora en social media, hebben verandering gebracht in hoe er over het algemeen gedacht wordt over Rain Man. Mensen met dezelfde interesses van over de hele wereld, zoals bijvoorbeeld autisme of het discussiëren over films, kunnen elkaar de laatste decennia makkelijker vinden. Sonia Livingstone, een professor die onder andere onderzoek deed naar media en internet, beschreef het als de verschuiving van uitzenden (‘from one to many’- televisie en film) naar ‘peer’-communicatie (‘from one to one and from many to many’- internet, chats, fora).

Het internet was nog niet algemeen beschikbaar in 1988, waardoor media-uitingen niet of nauwelijks door het publiek bediscussieerd konden worden, en Rain Man een vaststaand stereotype beeld over autisme bewerkstelligde. Met behulp van het internet en de groter wordende kennis over autisme, is het discours hierover verschoven. Mensen die het destijds zagen als een goede representatie van autisme, kennen nu misschien zelf mensen met autisme (via internet) en hebben hun mening kunnen bijstellen.

Autistische mensen zijn zelf ook meer aanwezig op internet en kunnen aangeven wat wel en niet klopt. Bij nieuwe uitingen over autisme, zoals bijvoorbeeld de Netflixserie Atypical, laten mensen met autisme in blogs, vlogs en op social media veelvuldig weten wat ze vinden van de accuraatheid van de representatie. Mensen zonder autisme die de film of serie zien, kunnen er zo al met een bepaalde kijkwijzer naar kijken, waardoor de stereotypes genuanceerd kunnen worden.

Herhaalde stereotypes

De representatie van autisme in Rain Man bleef heel lang de standaard, en vormt misschien nog steeds een standaard voor films en series die nu gemaakt worden. De ontwikkeling van autisme als diagnose ging echter door, en snel ook. Vanaf de jaren ’90 kwam er meer aandacht voor autisme bij een normale tot hoge intelligentie. Tot dan toe, en dat is er in films nog steeds, was er een focus op intelligentie als een kenmerk van autisme, terwijl in de maatschappij steeds meer het besef kwam dat autisme niet samenhangt met een verstandelijke beperking of juist hoogbegaafdheid. Het kan voorkomen bij elk IQ.

Vandaag de dag hebben mensen met autisme nog steeds last van het beeld van autisme dat toen neergezet is, waarvan achteraf gezien ook bleek dat de persoon waarop de film gebaseerd is (Kim Peek) helemaal niet autistisch was. Dit element is door de makers toegevoegd voor entertainment, omdat ze dachten dat de film hierdoor beter zou gaan scoren.

De autistische savant met bijzondere talenten wordt sindsdien vaak gezien als de norm binnen het autismespectrum, maar het gaat in werkelijkheid waarschijnlijk maar om zo’n tien procent van de mensen met autisme die ook eigenschappen van savantisme hebben. We weten inmiddels dus dat het redelijk zeldzaam is. Een Noorse onderzoeksgroep onder leiding van Anders Nordahl-Hansen, onderzocht 26 films en series met een autistisch personage erin, waarvan het in 46% van de gevallen om een personage met savantskills ging. Dat is dus meer dan het werkelijke percentage en zo kan het de bestaande stereotypes blijven benadrukken.

Herhaald scenario

Een narratief dat vaak herhaald wordt in films en series vandaag de dag is: haal de autist weg uit zijn/haar vertrouwde omgeving en wat krijg je dan? Een gestrest persoon, waarbij het autisme zeer zichtbaar is. Dat wordt over het algemeen als een scenario met grote entertainmentwaarde gezien.

In films en series over autisme, worden kinderen vaak weggerukt van hun ouders, die tot dan toe een baken waren in het leven van het personage. Raymond in Rain Man. Jan in April, May en June, die zijn vader niet kent en op het punt staat om zijn moeder te verliezen. Matilda in Everything’s gonna be okay, waar de oudere broer die haar nauwelijks kent voor haar moet gaan zorgen, omdat haar vader op het punt staat om te overlijden. Ook in de film Music die in februari 2021 uitkomt is dit het geval. In die film krijgt Zu te horen dat ze voogd is geworden van haar jongere, autistische zusje Music. Zo zijn er nog veel meer voorbeelden te bedenken.

De gevolgen voor autistische mensen

Nog steeds worden mensen met autisme in het dagelijks leven vergeleken met Raymond. “Kun je ook in één oogopslag zien hoeveel tandenstokers er op de grond gevallen zijn?” is een vraag die meer dan 30 jaar later nog steeds gesteld wordt aan mensen met autisme. Dat maakt de impact van de film op het dagelijks leven duidelijk.

Toen ik op Twitter vroeg om ervaringen, bleek dat dit inderdaad nog steeds geldt:

Theodoor Steen: “Pesterijen op middelbare school, inclusief een keer dat iemand voor mijn neus een doosje lucifers leegde, en mij vroeg hoeveel het er waren.”

Jantine: “Het meeste toch dat ik in mijn jaar op de SPH al een vermoeden had dat ik autistisch ben, maar we kregen Rain Man te zien en ik kreeg te horen dat ik mezelf niets moest aanpraten want ik ben toch niet zo?”

Anna Everts: “Nu niet zoveel meer maar vroeger werd me nog wel eens gevraagd wat mijn autisme superpower was (dan doelden ze op een savant).”

Remco van Grevenstein: “Van de week kwam een gesprek met een collega op mijn autisme terecht, waarop mijn collega zei: Wat doe je hier dan? Ga net als Rain Man 1x per maand naar het casino en cash in.”

Stereotypes kunnen dus zeer hardnekkig zijn. Ze zijn moeilijk te weerleggen en kunnen invloed hebben op het dagelijks leven van de mensen waar het over gaat. Deze citaten maken duidelijk hoe groot de impact van de film Rain Man is geweest en nog steeds is.

6 gedachten over “Rain Man en het begin van autismeverbeelding in massamedia”

  1. Wij, 2 mannen uit Brabant, zijn het niet eens met de beeldvorming die de film teweeg gebracht heeft. Daarom hebben e er een voorstelling over gemaakt: F*ck You Rain Man! Autishow. Deze voorstelling speelt nog tot 23 mei 2018.

    Beantwoorden
  2. Ja, ik heb er last van. Als ik vertel dat ik asperger heb, denken mensen gelijk dat ik wel een of ander savantenskill zal hebben, en/of dat ik goed ben met wiskunde en computers. Het tegendeel is waar, ik ben een echte alfa. Ik ben digibeet en heb discalculie. En dat ik volgens anderen goed kan schrijven, vind ik niet echt een savantenskill. Het is erg vermoeiend om telkens weer uit te moeten leggen dat ik geen Rain Man of Kees ben. En klote om niet serieus genomen te worden wanneer ik dat uitleg.

    Beantwoorden
  3. Ik vind Rain Man net zo’n foute demagogische film als Triumph des Willens of Birth of a Nation, en de makers van Rain Man zijn net zo fout als Trump. Ze voegde het savant in voor amusement, zodat de film meer sensatie heeft. Maar ze stereotyperen zo dat autisten tweederangsburgers zijn. De NVA bracht in 1986 een documentaire uit, ‘Autistisch’, die net zo stereotyperend en net zo fout was

    Beantwoorden

Plaats een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Ga naar de inhoud