Dit artikel verscheen eerder in het tijdschrift ‘Sterk! In autisme’ van Autisme Centraal.

Als je denkt aan films of series over autisme, zullen je waarschijnlijk vooral films te binnen schieten met een mannelijk (hoofd)personage. Van films en series met een vrouwelijk autistisch personage zijn minder voorbeelden. Als je er niet bewust naar op zoek gaat, zal je niet zo snel een vrouw met autisme tegenkomen op je televisiescherm. Hoe dat kan? Daar zal ik in dit artikel antwoord op geven.

Op mijn website heb ik een lijst staan met alle fictiefilms die ik kon vinden waar een autistisch personage in voorkomt. Van die 70 films, zijn er 24 films met een vrouwelijk personage met autisme. Bij een aantal van die films, is het vrouwelijke personage meer een bijrol, en is de hoofdrol alsnog weggelegd voor een man met autisme.

Als je dat vergelijkt met de cijfers die in de werkelijkheid genoemd worden, is dat eigenlijk nog een hoog percentage. Vaak wordt een verhouding van één vrouw op vier mannen met autisme genoemd. Het gaat dan om mensen die de diagnose hebben; niet per se om hoe vaak het daadwerkelijk voorkomt. Hoe dat verschil precies komt is nog niet helemaal duidelijk, maar waarschijnlijk uit autisme zich anders bij vrouwen dan bij mannen, en worden vrouwen met autisme minder goed herkend.

Waar zijn de vrouwen?

In het boek Representing Autism besteedt Stuart Murray aandacht aan de overrepresentatie van kinderen en mannen in fictie-uitingen over autisme. De oorsprong van die overrepresentatie ligt in de wetenschap. Al heel vroeg werd door verschillende wetenschappers gezegd dat autisme niet voorkwam bij vrouwen. Later, in de jaren ’90 kwam daar bovenop de ‘Extreme male brain’-theory van Simon Baron-Cohen. Hoewel die theorieën later teruggedraaid zijn, heeft het er wel aan bijgedragen dat vrouwen met autisme niet gezien werden, en dat speelt vandaag de dag nog steeds.

In veel films en series gaat het om een kind met autisme en niet een volwassene, en we weten dat vrouwen vaak op latere leeftijd gediagnosticeerd worden. Dat kan een reden zijn dat we minder vrouwen met autisme zien in de media. Áls er dan gekozen wordt voor een meisje, zal het vaak gaan om een kind waarvan het aan de buitenkant duidelijk is dat ze autisme heeft, wat stereotypes in de hand kan werken.

De kenmerken van autisme die men over het algemeen fascinerend vindt, zoals repetitieve bewegingen, speciale talenten en interesses, lijken vooral bij mannen met autisme voor te komen. Murray zegt daarover:

Autism, it appears, can be best understood when seen in terms of the male character. (…) It seems more difficult to map an idea of the condition on to the generalized sense of what we believe girls and women to be.

In visuele media is het daarmee minder interessant om een vrouw met autisme te tonen.

Mozart and the Whale: een mannelijk en vrouwelijk personage in één film

Een interessant voorbeeld van autismerepresentatie is de film Mozart and the Whale (2005), waar zowel een mannelijk als vrouwelijk personage met autisme in voorkomt. Door deze film, kunnen we een vergelijking maken tussen hoe mannen en vrouwen met autisme weergegeven worden in fictiefilms. Donald, het mannelijke personage met autisme is ontwapenend, en krijgt eigenschappen toegekend als extreem goed zijn in wiskunde en niet goed voor zichzelf kunnen zorgen. Isabelle, het vrouwelijke personage wordt neergezet als iemand met heftige emoties. Ze draagt felle, opvallende kleding, lacht hard en verstorend, en haar stemming wisselt in onnavolgbaar tempo.

Van oudsher is dit de manier waarop mannelijke en vrouwelijke personages met een verstandelijke beperking ook gerepresenteerd werden: de man als ontwapenend en de vrouw als hysterisch. Deze film voldoet dus aan die stereotypes.

Is het personage wel of niet autistisch?

Wat vaak voorkomt, is dat een vrouwelijk personage na afloop pas als autistisch wordt bestempeld. Van Dr. Temperance Brennan in Bones en van Saga Norén in The Bridge, wordt in de serie zelf bijvoorbeeld niet gezegd dat ze autistisch zijn, maar van beide personages hebben de makers of de acteurs wel toegegeven dat ze mogelijk autisme zouden kunnen hebben.

Deze manier van representatie heeft voor- en nadelen. Aan de ene kant kan er een minder stereotiepe beeld uit voortkomen, omdat het personage niet per se aan alle diagnosekenmerken van autisme hoeft te voldoen, waardoor het autisme vaak minder overdreven weergegeven wordt. Aan de andere kant is voor veel kijkers dan ook niet duidelijk dat het hier om autisme gaat, en raakt het publiek niet bekend met het feit dat vrouwen ook autistisch kunnen zijn. Wanneer wel bekend is dat het om autisme gaat, is het beeld vaak weer te eenzijdig en weinig divers.

Diversiteit in films en series over vrouwen met autisme

Toch zou ik willen stellen dat films en series met een vrouwelijk autistisch personage, minder doordrenkt zijn van stereotypes en diverser zijn, dan wanneer het om een mannelijk personage gaat. Een vrouw met autisme op tv is op zích al een doorbroken stereotype. Je kunt er dan bijna vanuit gaan dat de makers intensiever onderzoek gedaan hebben naar autisme en beter nagedacht hebben over het beeld dat ze willen neerzetten.

In films over autisme is er sprake van overrepresentatie van de witte, heteroseksuele, jongvolwassen man uit de middenklasse. Dit geeft een heel beperkt beeld van autisme en is geen reflectie van hoe het er in het dagelijks leven uitziet. Er is pas sinds kort aandacht voor hoe autisme zich anders kan uiten bij vrouwen dan bij mannen, maar helemaal weinig aandacht is er voor autisme en etniciteit. Bij vrouwen van kleur wordt bijvoorbeeld zelden aan autisme gedacht, en dat autistische vrouwen van kleur een zeldzaamheid zijn in films en op tv, helpt niet mee om daar verbetering in te brengen.

Er zijn twee producties die een uitzondering vormen, namelijk de Pixar Short Loop en de BBC-serie Hollyoaks. In Hollyoaks speelt Talia Grant, een autistische vrouw van kleur, de rol van Brooke Hathaway; ook een autistische vrouw van kleur. In Loop spreekt de autistische Madison Bandy de stem in van Renee; een autistische tiener van kleur. Beide producties bevestigen mijn idee dat als er een vrouw met autisme in voorkomt, er goed nagedacht is over de beeldvorming. In beide is er namelijk een autistische vrouw gecast om de rol te vertolken. Dat komt niet vaak voor. Bij het maakproces van Loop zijn mensen met autisme geconsulteerd. Ook dat is iets wat zelden voorkomt.

Wat we nog niet zien in de diversiteit, is LHBTQI-representatie. Het doorbreken van de scheiding tussen man en vrouw, en bijvoorbeeld een non-binair personage met autisme laten zien, komt voor zover ik weet nog niet voor.

Gevolgen van minder vrouwen in films en op tv

Representatie kan gevolgen hebben voor het dagelijks leven van de mensen waarover het gaat. De representatie van vrouwen met autisme, of het gebrek aan representatie, kan dus invloed hebben op het feit dat er minder vrouwen met autisme gediagnosticeerd worden. Het bevestigt namelijk de theorie dat er meer mannen met autisme zijn. Ook vrouwen zelf hebben minder mogelijkheden om zich te herkennen in een fictioneel personage dan mannen. Zelf herkende ik me bijvoorbeeld ooit in een vrouw met autisme op tv, in het Nederlandse tv-programma Je zal het maar hebben, waarna ik op zoek ging naar meer informatie en uiteindelijk gediagnosticeerd werd.

Positieve rolmodellen in de media, zouden kunnen helpen bij het accepteren van jezelf en het opdoen van zelfvertrouwen. Deze rolmodellen zijn er voor vrouwen met autisme nog te weinig.

Waar vind je als vrouw met autisme dan wél herkenning? Tips

Misschien moet de conclusie zijn dat visuele media niet de beste manier zijn om autisme bij vrouwen weer te geven. Dus waar vind je dan wel die herkenning? Zelf denk ik dat boeken daarvoor geschikter zijn, omdat boeken juist de binnenwereld van een personage kunnen beschrijven. Er zijn veel autobiografieën of non-fictieboeken van en over vrouwen met autisme, bijvoorbeeld:

• Niet ongevoelig van Henny Struik
• Maar je ziet er helemaal niet autistisch uit van Bianca Toeps
• Vrouwen met autisme van Bronja Prazdny

Daarnaast bestaan er ook romans die geschreven zijn vanuit het perspectief van een vrouw met autisme:

• Zondagskind en Zondagsleven van Judith Visser
• PAAZ en UP van Myrthe van der Meer
• Ginny Moon heeft gelijk van Benjamin Ludwig

Dan toch nog wat voorbeelden van films en series waar een vrouwelijk autistisch personage in voorkomt (die nog niet eerder genoemd zijn in dit artikel):

• De Twaalf (2019)
• Please Stand By (2017)
• Temple Grandin (2010)
• She-Ra and the princesses of power (2018-2020)

Verder denk ik dat veel vrouwen zich zullen herkennen in de animatiefilm Mind My Mind. Deze film gaat dan wel over een man, maar het concept van camoufleren wordt in deze film zichtbaar gemaakt.