In 2017 kwam het eerste seizoen van Atypical uit; een Netflixserie over een tiener met autisme die op zoek gaat naar meer onafhankelijkheid. Na het bekijken van het eerste seizoen schreef ik deze blog, waarin ik analyseerde in hoeverre Atypical een stereotiepe weergave van autisme betreft. Sindsdien is Atypical uitgegroeid tot een populaire Netflixshow met drie seizoenen, waarvan het derde seizoen sinds 1 november 2019 te bekijken is. Ik wil daarom terugkijken op hoe de beeldvorming veranderd is in de loop van de seizoenen.

Zo’n populaire serie als Atypical heeft voordelen: veel mensen krijgen tegelijkertijd inzicht in autisme. Ze krijgen een beeld bij wat het kan betekenen, en zouden er zo meer begrip voor kunnen krijgen of beter kunnen snappen hoe ze om moeten gaan met hun familielid, vriend of collega. Maar geeft Atypical wel een accuraat beeld?

Verandering

Het derde seizoen van de serie gaat in op hoe Sam omgaat met veranderingen; in dit geval de overgang van de middelbare school naar de universiteit. Het zal voor veel mensen met autisme herkenbaar zijn dat zo’n verandering een hoop onduidelijkheid en twijfel met zich mee kan brengen, en dat aanpassen aan de nieuwe situatie veel energie kan kosten. Dit is wat mij betreft realistisch weergegeven.

Ook andere belangrijke zaken waar je als persoon met autisme mee te maken kunt krijgen worden aangestipt in de serie. In seizoen 2 komt Sam bijvoorbeeld in aanraking met de politie. Daarin is heel realistisch weergegeven wat er mis kan gaan op het moment dat iemand met autisme in zo’n situatie terechtkomt, en ik denk dat het echt bij kan dragen aan minder misverstanden.

Beeldvorming

In Atypical worden zowel de negatieve als de positieve kanten van autisme in beeld gebracht. Vaak zijn er in films of series over autisme (en andere beperkingen) twee scenario’s mogelijk:

• Het personage met autisme kan weinig zelf en moet gered worden om te kunnen overleven in deze wereld
• Het personage overstijgt zijn/haar autisme, en wordt daardoor gezien als een waardevol persoon

In Atypical is van beide scenario’s geen sprake en dat is een positief punt wat betreft de beeldvorming! Sam wil graag onafhankelijker worden van de mensen om hem heen. Hij leert steeds beter omgaan met zijn autisme. Dat betekent echter niet dat hij dan niet meer autistisch is. Hij blijft aanlopen tegen moeilijkheden in sociaal contact en in het omgaan met prikkels en nieuwe situaties. Sam’s eerlijkheid kan hem in de ene situatie in moeilijkheden brengen, maar in een andere situatie maakt het hem een goede vriend. Door deze balans wordt er geen oordeel gehangen aan autistische kenmerken: het is wat het is.

In mijn eerste blog over Atypical noemde ik de stereotiepe rollen van de gezinsleden. Alle problemen in het gezin leken indirect door het autisme van Sam te komen, in de zin van wat een zware stempel autisme op het gezinsleven drukt. Daarin heeft een enorme ontwikkeling plaatsgevonden. Het verhaal gaat niet meer alleen over het autisme binnen het gezin; de andere familieleden hebben meer hun eigen verhaallijnen gekregen.

De introductie van de ‘peer group’ in seizoen twee

Nadat het eerste seizoen van Atypical op Netflix verscheen, kwam er veel kritiek vanuit de autismecommunity. Bijvoorbeeld over het feit dat het autistische hoofdpersonage niet gespeeld wordt door een persoon met autisme. Waarom dat belangrijk is, legt Xandra Koster goed uit in dit artikel voor OneWorld.

In het productieproces van seizoen 2 werd daarom een consultant met autisme ingehuurd om de beeldvorming te verbeteren. Zo werd er een ‘peer group’ geïntroduceerd op de middelbare school van Sam, waarin hij en andere leerlingen met autisme elkaar helpen bij problemen waar ze tegenaan lopen. De leerlingen in dit groepje worden ook daadwerkelijk gespeeld door acteurs met autisme. Dit vind ik een grote vooruitgang voor de beeldvorming, omdat er op die manier een breder beeld ontstaat van autisme (ook bij vrouwen en mensen van kleur). Aan de andere kant wordt er niet echt ingegaan op verschillen tussen mensen met autisme. De personages worden niet verder uitgediept.

De beeldvorming van de peer group kent ook een keerzijde, zoals James Sinclair schrijft in zijn blog. Volgens hem zet Atypical mensen met autisme neer als ‘walking punchlines’.

(Atypical turns) “autistic people into walking punchlines who live to say one rude and intensive thing after the next.” (James Sinclair)

Als je naar de scenes in de peer groups kijkt, ben ik het daar gedeeltelijk mee eens. Het komt inderdaad over alsof mensen met autisme niks gepasts kunnen zeggen en alleen maar spreken in oneliners. Aan de andere kant heb ik zulke gesprekken zelf ook wel meegemaakt in een groep autisten. Máár… zo gaat het niet altíjd. Het is meer een uitzondering en in de fictieve wereld van Atypical is het de regel.

Entertainment

Atypical is een fictieserie en is daarmee een gedramatiseerde wijze van weergeven hoe het leven met autisme kán zijn. Dat is iets om altijd in gedachten te houden. De drijfveer van de makers is om zoveel mogelijk kijkers te trekken; niet per se om een accurate beeldvorming van autisme neer te zetten.

Uit een Noors onderzoek, waar ik eerder een blog over schreef, kwam naar voren dat fictieve personages in films en series in extreme mate voldoen aan de diagnosekenmerken van autisme. In dat opzicht zou je kunnen zeggen dat het personage Sam een accurate weergave van autisme betreft, maar als een personage aan álle diagnosekenmerken voldoet en dat continu laat zien, in alles wat hij doet en zegt, dan wordt het al snel een stereotiepe weergave. Bij veel mensen met autisme, en zeker die met het intelligentieniveau van Sam, is hun autisme veel onzichtbaarder.