Ik ben Eden van den Branden (die/hun). Ik ben afgestudeerd neuropsycholoog, basispsycholoog in opleiding en ervaringsdeskundige over onder meer gender, autisme en psychische gezondheid. Ik ben altijd bezig om meer te leren over verschillende onderwerpen, en ik deel graag delen daarvan met jullie!

In Nederland is Cognitieve GedragsTherapie (CGT) één van de meest populaire vormen van therapie. Het wordt vaak door verzekeraars vergoed omdat het meestal erg efficiënt is, en de technieken van CGT kunnen gebruikt worden voor hele uiteenlopende problemen. Als je eens therapie hebt gehad, vermoed ik dat je dan ook óf CGT hebt gehad, of in ieder geval technieken uit de CGT aangeleerd hebt gekregen. Het kan een hele waardevolle therapie zijn waar je snel resultaten mee hebt gevoeld. Maar het blijkt dat autisme en CGT niet altijd goed samen gaan, en sommige mensen pleiten zelfs om CGT helemáál niet als de basis van behandeling te gebruiken bij autisten.

Wat is CGT?

Het zit al een beetje in de naam, Cognitieve Gedragstherapie is een vorm van therapie die zich richt op twee onderdelen: je gedachten (of cognities), en je gedrag. CGT is gebaseerd op het idee dat je gedachten en je gedrag een grote rol hebben in het ontstaan van- en in stand houden van- je klachten. Het is een combinatie van cognitieve therapie en gedragstherapie.

Wat is cognitieve therapie?

Cognitieve therapie richt zich op de manier waarop je gedachten effect kunnen hebben op hoe je je gedraagt. Het is natuurlijk een logisch feit dat je gedachten effect hebben op wat je doet, en daar is niets mis mee. Maar, als je geneigd bent om in negatieve patronen te denken, omdat je bijvoorbeeld veel angst gedachten hebt, dan hebben die gedachten vaak ook een negatieve impact op hoe je je vervolgens gedraagt. Als je op je werk bijvoorbeeld vaak de angstige gedachte hebt dat je collega’s je niet aardig vinden, kan het zijn dat je hen uit de weg gaat. Cognitieve therapie werkt dus aan het veranderen van je gedachtenpatronen, om daarmee ook je gedrag te beïnvloeden.

Wat is gedragstherapie?

Gedragstherapie is de andere kant van CGT, die belicht hoe je gedrag invloed kan hebben op je gevoel. Zo kan het vermijden van situaties die je angstig maken er voor zorgen dat die angst steeds sterker wordt. Met Gedragstherapie werk je aan het inzichtelijk maken van je gedrag en de gevolgen daarvan, en ga je aan de slag om die te veranderen.

Als je die twee combineert, krijg je dus Cognitieve GedragsTherapie, waarin je met een therapeut kijkt naar jouw klachten, en hoe jouw gedachten en gedrag daar invloed op hebben. Je leert jezelf kennen en werkt dan aan het veranderen van je gedachten en je gedrag. Over het algemeen is CGT heel erg populair, omdat het vaak zo effectief is.

CGT bij autisme

Omdat CGT zo breed wordt ingezet, krijgen ook veel mensen met autisme een behandeling die hierop is gebaseerd. Zelf denk ik dat dat in de basis geen kwaad kan, want de technieken die je aanleert bij CGT kunnen heel waardevol zijn, en zijn vaak ook na therapie nog goed in te zetten in het dagelijks leven. Ik vind het zorgelijker als ik merk dat een gehele behandeling volledig is opgehangen aan CGT, en er voor de behandelaar en de cliënt geen ruimte is om onderwerpen vanuit een andere hoek te bekijken en aan te pakken. Ik heb namelijk zelf ervaren dat het voor mij niet haalbaar was om volledig vooruit te komen met alléén CGT, en dat kwam voornamelijk vanwege mijn autisme.

Je denkpatroon veranderen

CGT is gebaseerd op het idee dat nare gevoelens af zullen nemen als je je denkpatroon verandert en ander gedrag oefent. Denk bijvoorbeeld aan een angst voor iets concreets als vliegen. Zo’n angst komt vaak voort vanuit een hele serie aan gedachten en associaties die je hebt tussen het vliegtuig en gevaar. Misschien ben je bijvoorbeeld bang om neer te storten, of om zo lang vast te zitten in een gesloten ruimte. Met CGT kan je dan kijken naar de gedachten die voor jou meespelen, kijken hoe waar ze zijn en welke andere gedachten je daar tegenover kan zetten. Je kan dan met je therapeut ook kijken naar je gedrag, en welke technieken je kan toepassen om het voor jezelf minder eng te maken. Uiteindelijk kan je dan oefenen met de dingen waar je bang voor bent, en zal die angst uiteindelijk afnemen. Je angst, het nare gevoel, is dan dus puur het probleem dat kan worden opgelost door te werken aan je gedachten en je gedrag. En vaak werkt dat heel goed.

Ligt het wel bij de gedachten?

Echter wordt er bij cliënten met autisme dan soms iets over het hoofd gezien: dat autisme ook een groot effect heeft op de emoties die je voelt (of juist niet). En die gevoelens zijn dan niet op te lossen door je er ‘doorheen te denken’. Denk bijvoorbeeld aan iemand die heel veel moeite heeft met sociale situaties en daardoor niet naar feesten gaat, of op feesten vaak paniekerig wordt. Bij CGT zou er dan ingezet worden op leren bepaalde gedachten tegen te gaan, je angsten herkennen en technieken aanleren om daar doorheen te werken. Maar bij een autist zou het best kunnen dat de paniek ontstaat door overprikkeling en de overweldiging van het verwerken van alle sociale interacties, wat dingen zijn waar je je niet ‘doorheen kan denken’.

Generaliseren

Een ander probleem tussen autisme en CGT kan zijn dat autisten vaak heel goed zijn in de logische kant van nadenken, en daardoor in de therapiekamer heel goed lijken te volgen in de behandeling. Maar, dat het moeilijk is om die lessen te generaliseren naar het echte leven. Daarbij kan het dan ook moeilijk zijn om de emotie kant te beïnvloeden, omdat mensen met autisme het vaak zelf ook lastiger vinden om te herkennen welke emoties ze hebben en met hun emotionele kant te werken.

Cirkeltje

Als laatste kan het met CGT ook gebeuren dat je in een soort van denkcirkel terecht komt waar je niet mee vooruit komt. Stel bijvoorbeeld, je hebt bij CGT technieken aangeleerd die volgens jouw therapeut kunnen helpen om je minder somber te voelen. Het is vaak best een proces om deze technieken ook goed toe te gaan passen in het echte leven. Het kan dus best zijn dat je je nog wel eens somber gaat voelen en dat de techniek dan niet direct goed aansluit bij wat jij nodig hebt. Ik heb zelf in zulke situaties vaak gehad dat ik dan dacht “ik zou me niet somber moeten voelen, ik moet me hier uit kunnen denken”, en me dan vervolgens dáár slecht over ging voelen, dan weer dacht ‘dat moet ik niet doen’, en je begrijpt het wel.. dan ga je je niet beter voelen. Zeker met het patroon van zwart-wit denken wat veel autisten hebben, is dit echt een valkuil.

Tips voor CGT bij autisme

Zoals ik hierboven al zei, geloof ik zeker in de waarde van CGT-technieken, ook voor mensen met autisme. Echter vind ik het wel heel belangrijk dat daarin niet gewoon het standaard behandelprotocol wordt ingezet. De volgende dingen kunnen waardevol zijn om aan te denken in dat proces.

• Aandacht voor emoties. Als een autist in therapie is, dan vind ik het zelf heel belangrijk dat in die behandeling ook de ruimte is om de emoties van de cliënt mee te nemen in het proces. Dat er ruimte is om samen te ontdekken welke emoties er zijn en waar die vandaan komen, maar ook dat een cliënt leert hoe die vervolgens met deze emoties om kan gaan. Want zeker bij autisme zit hier vaak nog een groot leerpunt. Dit kan binnen een CGT behandeling gedaan worden, als de therapeut daar tijd en ruimte voor kan nemen. Als dat niet mogelijk is, zou ik het zeker aanraden om te kijken of er binnen de organisatie een andere therapie is die je daarbij kan ondersteunen. Bij veel plekken kan je bijvoorbeeld creatieve therapie, psychomotore therapie of muziektherapie volgen, die allemaal heel goed kunnen helpen in het leren verwerken van jouw gevoelens.
• Neem autisme mee in de behandeling. Een valkuil van CGT kan zijn dat het probeert de cliënt zo ‘normaal mogelijk’ te krijgen, wat ook juist schadelijk kan zijn. Het is dus belangrijk om in het onderzoeken van de hulpvraag van de cliënt ook goed te kijken naar welke rol autisme speelt in de problemen die je hebt. Ben je bijvoorbeeld in paniek op een feest omdat je angsten hebt? Of zou het ook kunnen dat je overprikkeld bent? Dit is natuurlijk maar één voorbeeld, en iedereens autisme is anders, maar daarom vind ik het wel belangrijk dat autisme meegenomen wordt in de gesprekken.
• Wees eerlijk. Eerlijk zijn is natuurlijk altijd waardevol in therapie, maar ik denk dat dit zeker als autist bij CGT heel belangrijk kan zijn. Ik had een periode waarbij ik in CGT erg vastliep, waarbij ik het in de gesprekken heel goed volgde maar thuis geen stap vooruit kwam. Na een tijdje merkte ik dat ik wel heel goed had geleerd welke gedachten mij wel helpen, maar dat ik tegelijkertijd nog wel heel veel onlogische of niet helpende gedachten ook had. Daarbij sloeg ik een stap over: ik wist dat ze niet helpend waren, en daarom vertelde ik mijn therapeut ook niet dat ik ze had. Toen ik dat doorhad, ben ik gaan proberen om deze gedachten juist wel uit te spreken, ook als ik wist dat ze nergens op sloegen. Vaak had ik daarbij even een inleiding nodig. Dan zei ik bijvoorbeeld: “ik weet dat dit een onlogische gedachtenkronkel is, maar….”. Dat heeft mij ontzettend geholpen. Het zorgde ervoor dat de gedachte uit mijn hoofd was, en niet meer geheim. Daardoor had hij meteen minder macht over me. En daarnaast had mijn therapeut dan een veel completer beeld van wat er écht in mijn hoofd gebeurde, waardoor ze me ook beter kon helpen. Eerlijk zijn over wat je ervaart, ookal denk je dat je dat niet zou moeten ervaren, is dus erg belangrijk.

Ik hoop dat dit artikel kan helpen om wat beter te begrijpen hoe CGT werkt, en hoe dat wél, of juist niet kan helpen bij autisme. Voor mij heeft het in ieder geval voor meer duidelijkheid gezorgd. Eventueel kan je ook nadenken om puntjes uit dit artikel te bespreken met je therapeut, die vinden het vaak ook heel fijn om beter te weten hoe ze je kunnen helpen🙂.